ماه رجب یکی از چهار ماه حرام است که زمینه‌های عبادت حقیقی در آن فراهم شده است.
سه ماه از ماه‌های حرام برای فراهم شدن عبادت حج اکبر است و ماه رجب برای فراهم شدن عبادت حج اصغر یا عمره است.
بیش‌ترین دعاهای توحیدی در ماه رجب و دو ماه پس از آن سفارش شده است که نشان‌دهنده این است که این سه ماه (رجب، شعبان و رمضان) اهمیت فراوان و نقش منحصر به‌فردی در تکامل و هدایت انسان و وصول او به قرب الهی دارد.
یکی از این ادعیه، توقیع مبارک حضرت مهدی صلواتاللهوسلامهعلیه است که بر حسب نقل از این قرار است:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِمَعَانِي جَمِيعِ مَا يَدْعُوكَ بِهِ وُلَاةُ أَمْرِكَ الْمَأْمُونُونَ عَلَى سِرِّكَ الْمُسْتَسِرُّونَ بِأَمْرِكَ الْوَاصِفُونَ لِقُدْرَتِكَ الْمُعْلِنُونَ لِعَظَمَتِكَ أَسْأَلُكَ بِمَا نَطَقَ فِيهِمْ مِنْ مَشِيَّتِكَ فَجَعَلْتَهُمْ مَعَادِنَ لکلِمَاتِكَ وَ أَرْكَاناً لِتَوْحِيدِكَ وَ آيَاتِكَ وَ مَقَامَاتِكَ الَّتِي لَا تَعْطِيلَ لَهَا فِي كُلِّ مَكَانٍ يَعْرِفُكَ بِهَا مَنْ عَرَفَكَ لَا فَرْقَ بَيْنَكَ وَ بَيْنَهَا إِلَّا أَنَّهُمْ عِبَادُكَ وَ خَلْقُكَ فَتْقُهَا وَ رَتْقُهَا بِيَدِكَ بَدْؤُهَا مِنْكَ وَ عَوْدُهَا إِلَيْكَ أَعْضَادٌ وَ أَشْهَادٌ وَ مُنَاةٌ وَ أَزْوَادٌ وَ حَفَظَةٌ وَ رُوَّادٌ فَبِهِمْ مَلَأْتَ سَمَاءَكَ وَ أَرْضَكَ حَتَّى ظَهَرَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ فَبِذَلِكَ أَسْأَلُكَ وَ بِمَوَاقِعِ الْعِزِّ مِنْ رَحْمَتِكَ وَ بِمَقَامَاتِكَ وَ عَلَامَاتِكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تَزِيدَنِي إِيمَاناً وَ تَثْبِيتاً يَا بَاطِناً فِي ظُهُورِهِ وَ يَا ظَاهِراً فِي بُطُونِهِ وَ مَكْنُونِهِ يَا مُفَرِّقاً بَيْنَ النُّورِ وَ الدَّيْجُورِ يَا مَوْصُوفاً بِغَيْرِكُنه وَ مَعْرُوفاً بِغَيْرِ شِبْهٍ حَادَّ كُلِّ مَحْدُودٍ وَ شَاهِدَ كُلِّ مَشْهُودٍ وَ مُوجِدَ كُلِّ مَوْجُودٍ وَ مُحْصِيَ كُلِّ مَعْدُودٍ وَ فَاقِدَ كُلِّ مَفْقُودٍ لَيْسَ دُونَكَ مِنْ مَعْبُودٍ أَهْلَ الْكِبْرِيَاءِ وَ الْجُودِ يَا مَنْ لَا يُكَيَّفُ بِكَيْفٍ وَ لَا يُؤَيَّنُ بِأَيْنٍ يَا مُحْتَجِباً عَنْ كُلِّ عَيْنٍ يَا دَيْمُومُ يَا قَيُّومُ وَ عَالِمَ كُلِّ مَعْلُومٍ صَلِّ عَلَى عِبَادِكَ الْمُنْتَجَبِينَ وَ بَشَرِكَ الْمُحْتَجِبِينَ وَ مَلَائِكَتِكَ الْمُقَرَّبِينَ وَ بُهْمِ [بُهَمِ] الصَّافِّينَ الْحَافِّينَ وَ بَارِكْ لَنَا فِي شَهْرِنَا هَذَا الرَّجَبِ الْمُكَرَّمِ وَ مَا بَعْدَهُ مِنْ أَشْهُرِ الْحُرُمِ وَ أَسْبِغْ عَلَيْنَا فِيهِ النِّعَمَ وَ أَجْزِلْ لَنَا فِيهِ الْقِسَمَ وَ أَبْرِرْ لَنَا فِيهِ الْقَسَمَ بِاسْمِكَ الْأَعْظَمِ الْأَجَلِّ الاکرَمِ الَّذِي وَضَعْتَهُ عَلَى النَّهَارِ فَأَضَاءَ وَ عَلَى اللَّيْلِ فَأَظْلَمَ وَ اغْفِرْ لَنَا مَا تَعْلَمُ مِنَّا وَ لَا نَعْلَمُ وَ اعْصِمْنَا مِنَ الذُّنُوبِ خَيْرَ الْعِصَمِ وَ اكْفِنَا كَوَافِيَ قَدَرِكَ وَ امْنُنْ عَلَيْنَا بِحُسْنِ نَظَرِكَ وَ لَا تَكِلْنَا إِلَى غَيْرِكَ وَ لَا تَمْنَعْنَا مِنْ خَيْرِكَ وَ بَارِكْ لَنَا فِيمَا كَتَبْتَهُ لَنَا مِنْ أَعْمَارِنَا وَ أَصْلِحْ لَنَا خَبِيئَةَ أَسْرَارِنَا وَ أَعْطِنَا مِنْكَ الْأَمَانَ وَ اسْتَعْمِلْنَا بِحُسْنِ الْإِيمَانِ وَ بَلِّغْنَا شَهْرَ الصِّيَامِ وَ مَا بَعْدَهُ مِنَ الْأَيَّامِ وَ الْأَعْوَامِ يَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَام
در ادعیه مربوط به ماه رجب، دست‌کم دو وصف و عنوان برای این ماه آمده است: المرجب و المکرم
رجب در لغت معانی مستقیم و غیر مستقیم دارد؛ مانند: حیاء، عفو، بزرگی، تعظیم، فزع، خوف، وحشت.
پایه زدن زیر شاخه‌های نخل به‌منظور محافظت آن از شکسته شدن به خاطر سنگینی بار آن را نیز رجب گویند، محافظت شاخه‌های درخت از فشارها و شکسته‌شدن به‌وسیله باد؛ محکم کردن درخت به‌وسیله سنگ‌چینی گرد آن و محافظت گل‌ها از خورده شدن به وسیله جوندگان.
گاهی ماه رجب و شعبان را رجبان می‌گویند.
با توجه به معنی لغوی رجب المرجب، این ماه، هم ماه حیاء و استحیاء از خدای متعال است، هم ماه خوف و هیبت و توبه و طلب عفو از حضرت اوست؛ هم ماه تقویت جان و دل برای ورود به ماه‌های شعبان و رمضان است. همان‌گونه که برای محافظت از شاخه‌های درختان پربار از پایه‌های حمال استفاده می‌شود، ماه شعبان نیز بندگانی را که قصد ورود به ماه مبارک رمضان را دارند، کمک می‌کند و بخشی از سنگینی آن ماه بزرگ را از دوش آنان برمی‌دارد.
امام کاظم صلواتاللهوسلامهعلیه فرمودند: رجب نهری در بهشت است که سفیدتر از شیر و شیرین‌تر از عسل است، پس هر که یک روز از این ماه را روزه بگیرد، خدای متعال او را از آن نهر می‌آشاماند.
وَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ ع رَجَبٌ نَهَرٌ فِي الْجَنَّةِ أَشَدُّ بَيَاضاً مِنَ اللَّبَنِ وَ أَحْلَى مِنَ الْعَسَلِ فَمَنْ صَامَ يَوْماً مِنْ رَجَبٍ سَقَاهُ اللَّهُ مِنْ ذَلِكَ النَّهَرِ
برخی از مراتب توحید در زبان فارسی، مرادف و واژگان حاکی و بیان‌گر ندارد، مانند مرتبه‌ای که بنده نمی‌بیند بلکه خدا او را می‌بیناند؛ نمی‌شنود بلکه خدا او را می‌شنواند، بنده نمی‌آشامد بلکه خدا او را می‌آشاماند.
اگر در بهشت هیچ نعمتی نباشد جز این‌که خدای متعال، ساقی باشد هرچند ساقی آب و نه چیز دیگر، این نعمت بی‌بدیل بلکه غیر قابل درک، آن‌قدر اشتیاق‌آور است که کسی برای وصول به آن تمام عمر را روزه بگیرد، رواست؛ چه رسد به یک روز روزه گرفتن.
مکرّم بودن و تکریم شدن این ماه ممکن است به یک یا چند جهت باشد که از این قرار است:
1ـ تکریم این ماه به خود زمان آن که بخشی از گردش زمین به گرد خود و به گرد خورشید است، تعلق گرفته باشد.
چنین چیزی ممکن است، زیرا زمان و حرکت هم گونه‌ای از وجود یا وجود خاص است و هر وجودی، کمالاتی دارد و یا کمالاتی در آن ظاهر است. بر این اساس، اوقات و روزها و شب‌ها و ماه‌ها به خاطر کمالات یا کمالات ظاهرشده در آن‌ها با هم‌دیگر تفاوت دارند و بر هم‌دیگر شرافت و کرامت دارند؛ مانند سایر وجودهای مادّی و فرامادّی که به سبب ذات یا کمالات ذاتی یا کمالات ظاهرشده آن‌ها بر هم‌دیگر ترجیح و شرافت دارند.
2ـ تکریم این ماه به سبب حوادث و آن دسته از رخ‌دادهای فیزیکی و متافیزیکی باشد که در آن اتفاق افتاده است؛ مانند ولادت انبیاء و اولیاء، بعثت انبیاء و ظهور معجزات و حوادث خارق‌العاده‌ای که بیش‌ترین تأثیر را در حیات بشر داشته است. مانند اصلاح نسل بشر به‌وسیله حضرت نوح صلوات‌الله‌علیه
3ـ تکریم این ماه به سبب زمینه‌های عبادی و دستوراتی باشد که انسان با انجام آن‌ها به کمال و شایستگی و قرب خدای متعال می‌رسد؛ مانند روزه، حج اصغر و ادعیه و اوراد و نمازها.
4ـ یا به سبب آماده ساختن بندگان خدا برای دریافت خیرات و برکات بی‌حدّ و اندازه ماه مبارک رمضان است.
ماه رجب از افتخارات و مایه مباهات بندگان خدا از امت پیامبر خاتم صلی‌الله‌علیه‌وآله است. در ادعیه این ماه به این نکته تصریح شده است که خدای متعال ما را با ماه رجب تکریم کرده است: اللهم و هذا رجب المرجب المكرم الذي أكرمتنا به من بين الأمم يا ذا الجود و الكرم
در روایات آمده است که امام صادق صلوات‌الله‌علیه فرمودند: سه ماه به این امت عطا شده است که به هیچ کس از امت‌های دیگر داده نشده است؛ ماه رجب، شعبان و رمضان؛ و سه شب یه این امت عطا شده است که به هیچ کس از امت‌های دیگر داده نشده است؛ شب‌های سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم از این سه ماه.
این‌‌گونه روایات با جهت دوم از جهات چهارگانه تناسب بیش‌تر دارد.
عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ أُعْطِيَتْ هَذِهِ الْأُمَّةُ ثَلَاثَةَ أَشْهُرٍ لَمْ يُعْطَهَا أَحَدٌ مِنَ الْأُمَمِ رَجَبٍ وَ شَعْبَانَ وَ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ ثَلَاثَ لَيَالٍ لَمْ يُعْطَ أَحَدٌ مِثْلَهَا لَيْلَةَ ثَلَاثَ عَشْرَةَ وَ لَيْلَةَ أَرْبَعَ عَشْرَةَ وَ لَيْلَةَ خَمْسَ عَشْرَةَ مِنْ كُلِّ شَهْرٍ
ثواب یک روزه در ماه رجب برابر با 60 ماه است به‌ویژه روزه بیست و هفتم این ماه شریف.
با توجه به معانی لغوی رجب، معنی روایت حضرت امام کاظم صلواتاللهوسلامهعلیه روشن می‌شود. بر حسب نقل آن حضرت فرمود: ماه رجب، ماه عظیمی است که خداوند حسنات و خوبی‌ها را می‌افزاید و گناهان و بدی‌ها را از بین می‌برد.
همان‌گونه که در معنی لغوی آمده بود که برای محافظت از شاخه‌های درختان پربار از پایه‌های حمال استفاده می‌شود، ماه شعبان نیز بندگانی که قصد ورود به ماه مبارک رمضان دارند را کمک می‌کند و بخشی از سنگینی آن ماه بزرگ را از دوش آنان برمی‌دارد. مضاعف ساختن حسنات و از بین بردن سیئات، بیش‌ترین و سودمندترین کمک برای بنده است تا به آداب بندگی قیام کند و در ماه مبارک رمضان به لیلة القدر واصل شود.
هر که در این ماه یک روز روزه بگیرد، به اندازه فاصله یک سال از آتش عقاید نادرست، اخلاق ناپسند و اعمال ناشایست دور شده است و اگر سه روز روزه بگیرد، ورود به بهشت، بر او واجب و حتمی شده است.
وَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ ع رَجَبٌ شَهْرٌ عَظِيمٌ يُضَاعِفُ اللَّهُ فِيهِ الْحَسَنَاتِ وَ يَمْحُو فِيهِ السَّيِّئَاتِ مَنْ صَامَ يَوْماً مِنْ رَجَبٍ تَبَاعَدَتْ عَنْهُ النَّارُ مَسِيرَةَ سَنَةٍ وَ مَنْ صَامَ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ
این ماه، ماه بندگی و اظهار صداقت در بندگی است. نتیجه آن و قیام به آداب ماه شعبان، وصول به ولایت خاندان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم است و هر دو مقدمه و زمینه ورود به ماه مبارک رمضان و قیام به آداب آن و در نتیجه وصول به توحید است.
توحید که غایة آمال العارفین و قرة عین الانبیاء و المرسلین است، از طریق کمال بندگی در ماه رجب و تمامیت محبت به خاندان پیامبر صلوات‌الله‌وسلامه‌علیه‌وعلیهم و وصول به کشتی نجات در ماه شعبان، قابل حصول و وصول است.