گفتارهای ماه مبارک رمضان 1436 ـ جلسه سوم ـ 4/ 4/ 94 ـ شب نهم ماه رمضان
شرح اصول کافی (3)
تمام معرفت‌ها از طریق عقل به دست می‌آید
[روایت 3] عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله و سلامه علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَا الْعَقْلُ قَالَ مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَنُ وَ اكْتُسِبَ بِهِ الْجِنَانُ قَالَ قُلْتُ فَالَّذِي كَانَ فِي مُعَاوِيَةَ فَقَالَ تِلْكَ النَّكْرَاءُ «!» تِلْكَ الشَّيْطَنَةُ وَ هِيَ شَبِيهَةٌ بِالْعَقْلِ وَ لَيْسَتْ بِالْعَقْلِ.[1]
به اندازه شناخت انسان از خدای متعال می‌توان سهم او را از عقل تعیین کرد
شناخت خدای متعال در سه حوزه انجام می‌شود: «ذات»، «صفات و اسماء» و «افعال» خدای متعال که «آثار افعال» خدای متعال که از فروعات حوزه افعال است، را نیز می‌توان بدان افزود
شناسایی فی الجمله جهان هستی، از سنخ شناسایی افعال خدای متعال است
عبادت خدای متعال نتیجه این سه شناخت است
شناخت هریک از حوزه‌های ذکر شده و مراتب آن‌ها، عبادت ویژه خود و و هر عبادت نتیجه مخصوص خود را به دنبال دارد
به عنوان نمونه، آن‌که اسم رزاق خدای متعال را بشناسد، بخل و امساک نخواهد داشت
قَدَر و به تبع آن قضا قابل تغییر است
پیوسته دنیا در دست قدرتمندترین، پرتلاش‌ترین و پرکارترین انسان‌ها است، نه تنبل‌ترین آن‌ها
آبادی دنیا و آخرت تنها با دعا و ذکر گفتن شدنی نیست
تمام معرفت‌ها از طریق عقل به دست می‌آید
معرفت درجات متعدد و نامتناهی دارد و هریک عبادت خاص خود را دارد که آن نیز رحمت و قرب ویژه خود را به دنبال دارد
[روایت 4] سَمِعْتُ الرِّضَا صلوات الله و سلامه علیه يَقُولُ صَدِيقُ كُلِّ امْرِئٍ عَقْلُهُ وَ عَدُوُّهُ جَهْلُهُ.[2]
رفع نیازهای درونی انسان نیاز به دوست و همراه دارد
معنای حدیث نفس
اشاره‌ای به معنای «شاورهم فی الامر»
عقل حسابی می‌تواند بی‌نیاز از مشورت با دیگران باشد
تصمیم‌گیری در بهشت
تصمیم گرفتن به بهترین شکل در جهان طبیعت، سخت است ولی به اندازه عقل و فهم آسان می‌شود
[روایت 5] قُلْتُ لأَبِي الحَسَنِ صلوات الله و سلامه علیه إِنَّ عِنْدَنَا قَوْماً لَهُمْ مَحَبَّةٌ وَ لَيْسَتْ لَهُمْ تِلْكَ الْعَزِيمَةُ يَقُولُونَ بِهَذَا الْقَوْلِ فَقَالَ لَيْسَ أُولَئِكَ مِمَّنْ عَاتَبَ اللَّهُ إِنَّمَا قَالَ اللَّهُ فَاعْتَبِرُوا يا أُولِي الأبصارِ.[3]
معنای بصر: دیدن با پشتوانه عقل
توانایی تصمیم‌گیری بسته به میزان عقل است
اشاره‌ای به حشر حیوانات، گیاهان، کودکان، سفها و مجانین و چگونگی آن
[روایت 6] قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله و سلامه علیه مَنْ كَانَ عَاقِلاً كَانَ لَهُ دِينٌ وَ مَنْ كَانَ لَهُ دِينٌ دَخَلَ الْجَنَّةَ.[4]
آیا ادیسون به بهشت می‌رود؟ چون یکی از مراحل شناخت پیش گفته را دارد، بنابراین عبادت خاص خود و همچنین بهشت خاص خود را به دنبال خواهد داشت
عقلای عالم دین‌داران هستند و دین‌داران اهل بهشتند
میزان قرب انسان‌ها به خدای متعال به میزان عقل آن‌هاست
[روایت 7] عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ صلوات الله و سلامه علیه قَالَ: إِنَّمَا يُدَاقُّ اللَّهُ الْعِبَادَ فِي الحِسَابِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى قَدْرِ مَا آتَاهُمْ مِنَ الْعُقُولِ فِي الدُّنْيَا.
هرچه میزان عقل بیشتر باشد، حساب و کتاب دقیق‌تر است
[روایت 8] قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله و سلامه علیه فُلانٌ مِنْ عِبَادَتِهِ وَ دِينِهِ وَ فَضْلِهِ فَقَالَ كَيْفَ عَقْلُهُ قُلْتُ لا أَدْرِي فَقَالَ إِنَّ الثَّوَابَ عَلَى قَدْرِ الْعَقْلِ إِنَّ رَجُلاً مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ كَانَ يَعْبُدُ اللَّهَ فِي جَزِيرَةٍ مِنْ جَزَائِرِ الْبَحْرِ خَضْرَاءَ نَضِرَةٍ كَثِيرَةِ الشَّجَرِ ظَاهِرَةِ الْمَاءِ وَ إِنَّ مَلَكاً مِنَ الْمَلائِكَةِ مَرَّ بِهِ فَقَالَ يَا رَبِّ أَرِنِي ثَوَابَ عَبْدِكَ هَذَا فَأَرَاهُ اللَّهُ تَعَالَى ذَلِكَ فَاسْتَقَلَّهُ الْمَلَكُ فَأَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَيْهِ أَنِ اصْحَبْهُ فَأَتَاهُ الْمَلَكُ فِي صُورَةِ إِنْسِيٍّ فَقَالَ لَهُ مَنْ أَنْتَ قَالَ أَنَا رَجُلٌ عَابِدٌ بَلَغَنِي مَكَانُكَ وَ عِبَادَتُكَ فِي هَذَا الْمَكَانِ فَأَتَيْتُكَ لِأَعْبُدَ اللَّهَ مَعَكَ فَكَانَ مَعَهُ يَوْمَهُ ذَلِكَ فَلَمَّا أَصْبَحَ قَالَ لَهُ الْمَلَكُ إِنَّ مَكَانَكَ لَنَزِهٌ وَ مَا يَصْلُحُ إِلا لِلْعِبَادَةِ فَقَالَ لَهُ الْعَابِدُ إِنَّ لِمَكَانِنَا هَذَا عَيْباً فَقَالَ لَهُ وَ مَا هُوَ قَالَ لَيْسَ لِرَبِّنَا بَهِيمَةٌ فَلَوْ كَانَ لَهُ حِمَارٌ رَعَيْنَاهُ فِي هَذَا الْمَوْضِعِ فَإِنَّ هَذَا الْحَشِيشَ يَضِيعُ فَقَالَ لَهُ ذَلِكَ الْمَلَكُ وَ مَا لِرَبِّكَ حِمَارٌ فَقَالَ لَوْ كَانَ لَهُ حِمَارٌ مَا كَانَ يَضِيعُ مِثْلُ هَذَا الْحَشِيشِ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَى الْمَلَكِ إِنَّمَا أُثِيبُهُ عَلَى قَدْرِ عَقْلِهِ.[5]
[روایت9] قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم إِذَا بَلَغَكُمْ عَنْ رَجُلٍ حُسْنُ حَالٍ فَانْظُرُوا فِي حُسْنِ عَقْلِهِ فَإِنَّمَا يُجَازَى بِعَقْلِهِ.[6]