کتاب توحید ـ درس 54 ـ 25/ 10/ 95
شرح اصول کافی درس 172
سخن خدای متعال و معصوم، ناظر به مخاطب در همه عصرها و زمان‌هاست
[حدیث 55] عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْقَاسِمِ أَبِي هَاشِمٍ الْجَعْفَرِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام لا تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصارَ فَقَالَ يَا أَبَا هَاشِمٍ أَوْهَامُ الْقُلُوبِ أَدَقُّ مِنْ أَبْصَارِ الْعُيُونِ أَنْتَ قَدْ تُدْرِكُ بِوَهْمِكَ السِّنْدَ وَ الْهِنْدَ وَ الْبُلْدَانَ الَّتِي لَمْ تَدْخُلْهَا وَ لَا تُدْرِكُهَا بِبَصَرِكَ وَ أَوْهَامُ الْقُلُوبِ لَا تُدْرِكُهُ فَكَيْفَ أَبْصَارُ الْعُيُونِ.
از آن‌جا که ادراک‌های باطنی دقیق‌تر و ظریف‌تر است، ابزار آن که اوهام القلوب است نیز دقیق‌تر است؛ همچنین است عالِم علوم باطنی و عوالم مربوط به آن‌ها
[حدیث 56] عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ قَالَ: الْأَشْيَاءُ كُلُّهَا لَا تُدْرَكُ إِلَّا بِأَمْرَيْنِ بِالْحَوَاسِّ وَ الْقَلْبِ وَ الْحَوَاسُّ إِدْرَاكُهَا عَلَى ثَلَاثَةِ مَعَانٍ إِدْرَاكاً بِالْمُدَاخَلَةِ وَ إِدْرَاكاً بِالْمُمَاسَّةِ وَ إِدْرَاكاً بِلَا مُدَاخَلَةٍ وَ لَا مُمَاسَّةٍ فَأَمَّا الْإِدْرَاكُ الَّذِي بِالْمُدَاخَلَةِ فَالْأَصْوَاتُ وَ الْمَشَامُّ وَ الطُّعُومُ وَ أَمَّا الْإِدْرَاكُ بِالْمُمَاسَّةِ فَمَعْرِفَةُ الْأَشْكَالِ مِنَ التَّرْبِيعِ وَ التَّثْلِيثِ وَ مَعْرِفَةُ اللَّيِّنِ وَ الْخَشِنِ وَ الْحَرِّ وَ الْبَرْدِ وَ أَمَّا الْإِدْرَاكُ بِلَا مُمَاسَّةٍ وَ لَا مُدَاخَلَةٍ فَالْبَصَرُ فَإِنَّهُ يُدْرِكُ الْأَشْيَاءَ بِلَا مُمَاسَّةٍ وَ لَا مُدَاخَلَةٍ فِي حَيِّزِ غَيْرِهِ وَ لَا فِي حَيِّزِهِ وَ إِدْرَاكُ الْبَصَرِ لَهُ سَبِيلٌ وَ سَبَبٌ فَسَبِيلُهُ الْهَوَاءُ وَ سَبَبُهُ الضِّيَاءُ فَإِذَا كَانَ السَّبِيلُ مُتَّصِلًا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ الْمَرْئِيِّ وَ السَّبَبُ قَائِمٌ أَدْرَكَ مَا يُلَاقِي مِنَ الْأَلْوَانِ وَ الْأَشْخَاصِ فَإِذَا حُمِلَ الْبَصَرُ عَلَى مَا لَا سَبِيلَ لَهُ فِيهِ رَجَعَ رَاجِعاً فَحَكَى مَا وَرَاءَهُ كَالنَّاظِرِ فِي الْمِرْآةِ لَا يَنْفُذُ بَصَرُهُ فِي الْمِرْآةِ فَإِذَا لَمْ يَكُنْ لَهُ سَبِيلٌ رَجَعَ رَاجِعاً يَحْكِي مَا وَرَاءَهُ وَ كَذَلِكَ النَّاظِرُ فِي الْمَاءِ الصَّافِي يَرْجِعُ رَاجِعاً فَيَحْكِي مَا وَرَاءَهُ إِذْ لَا سَبِيلَ لَهُ فِي إِنْفَاذِ بَصَرِهِ فَأَمَّا الْقَلْبُ فَإِنَّمَا سُلْطَانُهُ عَلَى الْهَوَاءِ فَهُوَ يُدْرِكُ جَمِيعَ مَا فِي الْهَوَاءِ وَ يَتَوَهَّمُهُ فَإِذَا حُمِلَ الْقَلْبُ عَلَى مَا لَيْسَ فِي الْهَوَاءِ مَوْجُوداً رَجَعَ رَاجِعاً فَحَكَى مَا فِي الْهَوَاءِ فَلَا يَنْبَغِي لِلْعَاقِلِ- أَنْ يَحْمِلَ قَلْبَهُ عَلَى مَا لَيْسَ مَوْجُوداً فِي الْهَوَاءِ مِنْ أَمْرِ التَّوْحِيدِ جَلَّ اللَّهُ وَ عَزَّ فَإِنَّهُ إِنْ فَعَلَ ذَلِكَ لَمْ يَتَوَهَّمْ إِلَّا مَا فِي الْهَوَاءِ مَوْجُودٌ كَمَا قُلْنَا فِي أَمْرِ الْبَصَرِ تَعَالَى اللَّهُ أَنْ يُشْبِهَهُ خَلْقُهُ.
مقصود از قلب در اینجا هم عقل، وهم و خیال است و هم کشف، شهود و عیان
در گونه‌های مختلف روایات (اعتقادی، اخلاقی، فقهی و ...)، موارد متعددی داریم که راوی روایتی را شنیده و بیان کرده و قطعاً و یقیناً آنچه را که او فهمیده، آن چیزی نیست که باید می‌فهمیده یا آن چیزی نیست که در این عصر و زمان می‌توان فهمید
سخن خدای متعال و همچنین سخن معصوم، هم ناظر به مخاطب موجود عصر و زمان خود است و هم ناظر به کسانی است که در آن عصر و زمان نیستند ولی مخاطب کتاب و سنت هستند
در حوزه تشریع و تدین باید مقصود خدای متعال و پیامبر و امام را فهمید، نه هر چه را که ما در عصر و زمان بفهمیم
ادراک با حواس بدون استناد به قلب امکان‌پذیر نیست
این روایت از روایاتی است که آراء و نظریات عصر و زمان روایت در آن دخیل است
ابزارهای حسی و عقل، تنها توانایی ادراک طبیعت، اجسام طبیعی و مفاهیمی که حاکی از آن‌هاست را دارد و توانایی ادراک موجودات متافیزیکی و مفاهیم حاکی از آن‌ها را ندارد؛ به تعبیر دیگر، عقل تنها می‌تواند موجوداتی را مشاهده کند که در قالب ماهیت و مفهوم بگنجد
بَابُ النَّهْيِ عَنِ الصِّفَةِ بِغَيْرِ مَا وَصَفَ بِهِ نَفْسَهُ تَعَالَى
ذات لابشرط مقسمی قابل توصیف نیست
خدای متعال شیئی از اشیاء نیست و همانندی با اشیاء ندارد؛ این را هم عقل می‌گوید و هم نقل
در طول و عرض خدای متعال چیزی جای نمی‌گیرد و وجود ندارد
هر صفتی که در شریعت یا متن مقدس الهی ـ کتاب و سنت ـ آمده باشد، برای خدای متعال به‌کار می‌بریم و هرچه در آن‌ها نیامده باشد، به کار نمی‌بریم. این باب برای بیان این منظور است