کتاب توحید ـ درس 66 ـ 29/ 10/ 95
شرح اصول کافی درس 184
صفات و افعال خدای متعال جهت امکانی ندارند
بَابٌ آخَرُ وَ هُوَ مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ
این باب در این باره است که هر یک از صفات حقیقی خدای متعال عین دیگری است و میان این صفات مغایرت و کثرت وجود ندارد؛ این جزء دقیق‌ترین اعتقادات است
[حدیث 83] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: فِي صِفَةِ الْقَدِيمِ إِنَّهُ وَاحِدٌ صَمَدٌ أَحَدِيُّ الْمَعْنَى لَيْسَ بِمَعَانِي كَثِيرَةٍ مُخْتَلِفَةٍ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ يَزْعُمُ قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ أَنَّهُ يَسْمَعُ بِغَيْرِ الَّذِي يُبْصِرُ وَ يُبْصِرُ بِغَيْرِ الَّذِي يَسْمَعُ قَالَ فَقَالَ كَذَبُوا وَ أَلْحَدُوا وَ شَبَّهُوا تَعَالَى اللَّهُ عَنْ ذَلِكَ إِنَّهُ سَمِيعٌ بَصِيرٌ يَسْمَعُ بِمَا يُبْصِرُ وَ يُبْصِرُ بِمَا يَسْمَعُ قَالَ قُلْتُ يَزْعُمُونَ أَنَّهُ بَصِيرٌ عَلَى مَا يَعْقِلُونَهُ قَالَ فَقَالَ تَعَالَى اللَّهُ إِنَّمَا يَعْقِلُ مَا كَانَ بِصِفَةِ الْمَخْلُوقِ وَ لَيْسَ اللَّهُ كَذَلِكَ.
نسبت صفات خدای متعال به ذات او نسبت ماهیت به وجود است
استناد، ربط و اضافه اشراقی به خدای متعال است که به همه چیز هویت داده است
همچنان که ذات خدای متعال جهت امکانی ندارد، صفات و افعال او نیز جهت امکانی ندارد؛ این مورد توجه قرار نگرفته و گفته نشده است، چون نگاه به موجودات این جهان داشته‌اند
اشاره: کلما دخلت امة لعنت اختها
اهمیت و ارزش نظریه‌پردازی روشمند ولو خطا باشد
تکفیر مربوط به جایی است که بدیهیات عقلی یا شرعی و اموری که ربطی به استدلال ندارد را انکار می‌کند
راه عمومی فهمیدن صفات خدای متعال، تأمل در صفات خلق است
نه‌فقط خدای متعال این‌گونه است که علم او مانند قدرت است و قدرت او مانند علم است، همه موجودات مجرد و عقول و نفوس نیز همین‌گونه هستند
این امر در عالم آخرت بر همگان آشکار می‌شود
تکرار در بهشت و عوالم دیگر امکان‌پذیر نیست
با این‌که محمد بن مسلم در حوزه فقه کم مانند و کم‌نظیر است اما در حوزه اعتقادات و مسایل عقلی این‌گونه نیست
[حدیث 84] عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ قَالَ: فِي حَدِيثِ الزِّنْدِيقِ الَّذِي سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ لَهُ أَ تَقُولُ إِنَّهُ سَمِيعٌ بَصِيرٌ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ هُوَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ سَمِيعٌ بِغَيْرِ جَارِحَةٍ وَ بَصِيرٌ بِغَيْرِ آلَةٍ بَلْ يَسْمَعُ بِنَفْسِهِ وَ يُبْصِرُ بِنَفْسِهِ وَ لَيْسَ قَوْلِي إِنَّهُ سَمِيعٌ بِنَفْسِهِ أَنَّهُ شَيْءٌ وَ النَّفْسُ شَيْءٌ آخَرُ وَ لَكِنِّي أَرَدْتُ عِبَارَةً عَنْ نَفْسِي إِذْ كُنْتُ مَسْئُولًا وَ إِفْهَاماً لَكَ إِذْ كُنْتَ سَائِلًا فَأَقُولُ يَسْمَعُ بِكُلِّهِ لَا أَنَّ كُلَّهُ لَهُ بَعْضٌ لِأَنَّ الْكُلَّ لَنَا لَهُ بَعْضٌ وَ لَكِنْ أَرَدْتُ إِفْهَامَكَ وَ التَّعْبِيرُ عَنْ نَفْسِي وَ لَيْسَ مَرْجِعِي فِي ذَلِكَ كُلِّهِ إِلَّا أَنَّهُ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ الْعَالِمُ الْخَبِيرُ بِلَا اخْتِلَافِ الذَّاتِ وَ لَا اخْتِلَافِ مَعْنًى.