کتاب توحید ـ درس 83 ـ 6/ 11/ 95

شرح اصول کافی درس 201

   

اجماع الالسن یعنی اتفاق نظرها و آراء

این فرمایش حضرت اشاره به نکته‌ای دارد که در باب وجود و شناخت خدای متعال گفته شده است یکی از دلایل وجود خدای متعال فطرت عمومی انسان‌هاست که از آن به دلیل فطرت، اجماع عام و تجربه عمومی تعبیر می‌شود.

یعنی همه انسان‌ها بدون استثناء راه و راه‌هایی، تجربه و تجربه‌هایی و فهم درباره اصل وجود خدای متعال دارند و اگر کسانی منکر آن هستند، استثناء بر این قاعده نخواهد بود.

به تعبیر دیگر، چون آفرینش انسان‌ها به‌وسیله خدای متعال انجام شده است، اثر وجود خدا بلکه اثر کمالات و صفات خدای متعال در تک تک موجودات هست

معنای دیگر فطرت آن است که با توجه به این‌که هیچ موجودی خالق خود نیست و نیازمند به خالق است، خالق او یا مثل خود او فقیر و نیازمند است که او نیز نیازمند به خالق است و یا این‌که خالق او مثل او فقیر نیست. بنابراین از فطرت و آفرینش یک موجود می‌توان با ابطال دور و تسلسل به خالقیت خدای متعال پی برد

یک نکته: در بسیاری از تعابیر گفته می‌شود که فطرت انسان‌ها خداشناس است. با توجه به این‌که فطرت یعنی اصل آفرینش و وجود خاص انسان و از طرف دیگر شواهد متعدد عقلی و نقلی وجود دارد که انسان در بدو ولادت در جهان طبیعت فاقد هرگونه علمی هست و در نتیجه فاقد شناخت به خدای متعال است، این دو را چگونه می‌شود جمع کرد؟

برخی گفته‌اند مقصود از این‌که فطرت خداشناس است، یعنی خداجو است و گرایش به‌سوی خدای متعال دارد

گرایش در این‌گونه موارد مهم است اما علم تفصیلی بر گرایش برتری دارد

حق مطلب این است که فطرت انسان خداشناس و هستی شناس و بلکه خودشناس است. یک جهت آن است که وجود هرکس نشان‌دهنده این است که اصلی دارد و بدون استناد و اعتماد به آن اصل نمی‌تواند وجود و دوام و کمال وجود داشته باشد

معنای دیگر این است که فطرت یعنی هویت و حقیقت هر موجودی. با توجه به این‌که کمالات بدون استثناء یا از ذاتیات وجود است یا از لوازم و یا مفارقات وجود است. البته به تعبیر دقیق‌تر از آنجا که حقیقت همه‌چیز وجود است و حقیقت علم هم وجود است، بنابراین هر موجودی به خاطر وجود خاص خود، علم و قدرت و حیات [و سایر کمالات وجودی را] هم دارد. بر این اساس تمام موجودات نه‌تنها خدا را می‌شناسند، بلکه صفات و اسماء خدا را هم می‌شناسند. گاهی این شناخت بسیط است و گاهی مرکب

امام علیه الصلات و السلام می‌فرمایند تمام انسان‌ها همان‌گونه که به اصل وجود خدا علم دارند و می‌توانند بشناسند، توحید را هم می‌توانند بشناسند یعنی توحید هم امری فطری است

 

بَابٌ آخَرُ وَ هُوَ مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ إِلَّا أَنَّ فِيهِ زِيَادَةً وَ هُوَ الْفَرْقُ مَا بَيْنَ الْمَعَانِي الَّتِي تَحْتَ أَسْمَاءِ اللَّهِ وَ أَسْمَاءِ الْمَخْلُوقِينَ‏

در مباحث زبان دین مطرح شده است که وقتی ما اسماء یا صفات خدای متعال را به‌کار می‌بریم آیا به همان معنایی است که درباره خود به‌کار می‌بریم؟ آیا اشتراک لفظی است یا اشتراک معنوی؟ این باب به این مسأله می‌پردازد

نه اشتراک لفظی است و نه معنوی، بلکه اشتراک معنوی تشکیکی است. یعنی معانی ذومراتب است

[حدیث 108] عَنِ الْفَتْحِ بْنِ يَزِيدَ الْجُرْجَانِيِّ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ وَ هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ الْوَاحِدُ الْأَحَدُ الصَّمَدُ. لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ لَوْ كَانَ كَمَا يَقُولُ الْمُشَبِّهَةُ لَمْ يُعْرَفِ الْخَالِقُ مِنَ الْمَخْلُوقِ وَ لَا الْمُنْشِئُ مِنَ الْمُنْشَإِ لَكِنَّهُ الْمُنْشِئُ فَرْقٌ بَيْنَ مَنْ جَسَّمَهُ وَ صَوَّرَهُ وَ أَنْشَأَهُ إِذْ كَانَ لَا يُشْبِهُهُ شَيْ‏ءٌ وَ لَا يُشْبِهُ هُوَ شَيْئاً قُلْتُ أَجَلْ جَعَلَنِيَ اللَّهُ فِدَاكَ لَكِنَّكَ قُلْتَ الْأَحَدُ الصَّمَدُ وَ قُلْتَ لَا يُشْبِهُهُ شَيْ‏ءٌ وَ اللَّهُ وَاحِدٌ وَ الْإِنْسَانُ وَاحِدٌ أَ لَيْسَ قَدْ تَشَابَهَتِ الْوَحْدَانِيَّةُ قَالَ يَا فَتْحُ أَحَلْتَ  ثَبَّتَكَ اللَّهُ إِنَّمَا التَّشْبِيهُ فِي الْمَعَانِي فَأَمَّا فِي الْأَسْمَاءِ فَهِيَ وَاحِدَةٌ وَ هِيَ دَالَّةٌ  عَلَى الْمُسَمَّى وَ ذَلِكَ أَنَّ الْإِنْسَانَ وَ إِنْ قِيلَ وَاحِدٌ فَإِنَّهُ يُخْبَرُ أَنَّهُ جُثَّةٌ وَاحِدَةٌ وَ لَيْسَ بِاثْنَيْنِ وَ الْإِنْسَانُ نَفْسُهُ لَيْسَ بِوَاحِدٍ لِأَنَّ أَعْضَاءَهُ مُخْتَلِفَةٌ وَ أَلْوَانَهُ مُخْتَلِفَةٌ وَ مَنْ أَلْوَانُهُ مُخْتَلِفَةٌ غَيْرُ وَاحِدٍ وَ هُوَ أَجْزَاءٌ مُجَزَّاةٌ لَيْسَتْ بِسَوَاءٍ دَمُهُ غَيْرُ لَحْمِهِ وَ لَحْمُهُ غَيْرُ دَمِهِ وَ عَصَبُهُ غَيْرُ عُرُوقِهِ وَ شَعْرُهُ غَيْرُ بَشَرِهِ وَ سَوَادُهُ غَيْرُ بَيَاضِهِ وَ كَذَلِكَ سَائِرُ جَمِيعِ الْخَلْقِ فَالْإِنْسَانُ وَاحِدٌ فِي الِاسْمِ وَ لَا وَاحِدٌ فِي الْمَعْنَى وَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ هُوَ وَاحِدٌ لَا وَاحِدَ غَيْرُهُ لَا اخْتِلَافَ فِيهِ وَ لَا تَفَاوُتَ وَ لَا زِيَادَةَ وَ لَا نُقْصَانَ فَأَمَّا الْإِنْسَانُ الْمَخْلُوقُ الْمَصْنُوعُ الْمُؤَلَّفُ مِنْ أَجْزَاءٍ مُخْتَلِفَةٍ وَ جَوَاهِرَ شَتَّى غَيْرَ أَنَّهُ بِالاجْتِمَاعِ شَيْ‏ءٌ وَاحِدٌ 

قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَرَّجْتَ عَنِّي فَرَّجَ اللَّهُ عَنْكَ فَقَوْلَكَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ فَسِّرْهُ لِي كَمَا فَسَّرْتَ الْوَاحِدَ فَإِنِّي أَعْلَمُ أَنَّ لُطْفَهُ عَلَى خِلَافِ لُطْفِ خَلْقِهِ لِلْفَصْلِ  غَيْرَ أَنِّي أُحِبُّ أَنْ تَشْرَحَ ذَلِكَ لِي فَقَالَ يَا فَتْحُ إِنَّمَا قُلْنَا اللَّطِيفُ لِلْخَلْقِ اللَّطِيفِ وَ لِعِلْمِهِ بِالشَّيْ‏ءِ اللَّطِيفِ أَ وَ لَا تَرَى وَفَّقَكَ اللَّهُ وَ ثَبَّتَكَ إِلَى أَثَرِ صُنْعِهِ فِي النَّبَاتِ اللَّطِيفِ وَ غَيْرِ اللَّطِيفِ وَ مِنَ الْخَلْقِ اللَّطِيفِ وَ مِنَ الْحَيَوَانِ الصِّغَارِ وَ مِنَ الْبَعُوضِ وَ الْجِرْجِسِ  وَ مَا هُوَ أَصْغَرُ مِنْهَا مَا لَا يَكَادُ تَسْتَبِينُهُ الْعُيُونُ بَلْ لَا يَكَادُ يُسْتَبَانُ لِصِغَرِهِ الذَّكَرُ مِنَ الْأُنْثَى وَ الْحَدَثُ الْمَوْلُودُ مِنَ الْقَدِيمِ فَلَمَّا رَأَيْنَا صِغَرَ ذَلِكَ فِي لُطْفِهِ وَ اهْتِدَاءَهُ لِلسِّفَادِ وَ الْهَرَبَ مِنَ الْمَوْتِ وَ الْجَمْعَ لِمَا يُصْلِحُهُ وَ مَا فِي لُجَجِ الْبِحَارِ  وَ مَا فِي لِحَاءِ الْأَشْجَارِ وَ الْمَفَاوِزِ وَ الْقِفَارِ وَ إِفْهَامَ بَعْضِهَا عَنْ بَعْضٍ مَنْطِقَهَا وَ مَا يَفْهَمُ بِهِ أَوْلَادُهَا عَنْهَا وَ نَقْلَهَا الْغِذَاءَ إِلَيْهَا ثُمَّ تَأْلِيفَ أَلْوَانِهَا حُمْرَةٍ مَعَ صُفْرَةٍ وَ بَيَاضٍ مَعَ حُمْرَةٍ وَ أَنَّهُ مَا لَا تَكَادُ عُيُونُنَا تَسْتَبِينُهُ لِدَمَامَةِ خَلْقِهَا  لَا تَرَاهُ عُيُونُنَا وَ لَا تَلْمِسُهُ أَيْدِينَا عَلِمْنَا أَنَّ خَالِقَ هَذَا الْخَلْقِ لَطِيفٌ لَطُفَ بِخَلْقِ مَا سَمَّيْنَاهُ بِلَا عِلَاجٍ وَ لَا أَدَاةٍ وَ لَا آلَةٍ وَ أَنَّ كُلَّ صَانِعِ شَيْ‏ءٍ فَمِنْ شَيْ‏ءٍ صَنَعَ وَ اللَّهُ الْخَالِقُ اللَّطِيفُ الْجَلِيلُ خَلَقَ وَ صَنَعَ لَا مِنْ شَيْ‏ءٍ.

یک نکته تربیتی: ممکن است که کسی خطایی داشته باشد، اما باید به خوبی‌هایش نگاه کرد

 

صوت (دریافت)

 

فیلم قسمت اول (دریافت)

 

فیلم قسمت دوم (دریافت)

 

فیلم قسمت سوم (دریافت)

 

فیلم قسمت چهارم (دریافت)