کتاب توحید ـ درس 91 ـ 28/ 11/ 95
شرح اصول کافی درس 209
هر کاری که در عالم انجام می‌شود، کار خدای متعال است
[حدیث 113] عَنْ أَبِي إِبْرَاهِيمَ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: لَا أَقُولُ إِنَّهُ قَائِمٌ فَأُزِيلَهُ عَنْ مَكَانِهِ وَ لَا أَحُدُّهُ بِمَكَانٍ يَكُونُ فِيهِ وَ لَا أَحُدُّهُ أَنْ يَتَحَرَّكَ فِي شَيْءٍ مِنَ الْأَرْكَانِ وَ الْجَوَارِحِ وَ لَا أَحُدُّهُ بِلَفْظِ شَقِّ فَمٍ وَ لَكِنْ كَمَا قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى كُنْ فَيَكُونُ بِمَشِيئَتِهِ مِنْ غَيْرِ تَرَدُّدٍ فِي نَفَسٍ صَمَداً فَرْداً لَمْ يَحْتَجْ إِلَى شَرِيكٍ يَذْكُرُ لَهُ مُلْكَهُ وَ لَا يَفْتَحُ لَهُ أَبْوَابَ عِلْمِهِ.
برخی از صفات را درباره خدای متعال نمی‌توان به‌کار برد و باید به‌گونه‌ای تأویل کرد که با عقل و دیگر صفات او سازگار باشد
این صفات، صفات خبری هستند که مفاهیم عرفی آن‌ها مستلزم جسمیت، تشبیه، تغییر و مانند آن است
مطابق محتوای این حدیث شریف، قیام در مقابل قعود درباره خدای متعال به‌کار نمی‌رود؛ اما این‌که آیا به‌معنای دیگری به‌کار می‌رود، حرف دیگری است که در روایات دیگر درباره آن بحث شد
علت این‌که صفت قائم مستلزم تغییر است، این است که چون وضعیتی است که مستلزم قبل و بعد داشتن است
بودن خدای متعال در مکان، با توجه به محدودیت مکان، مستلزم محدودیت خدای متعال است
قول «کُن» و امر وجودی از جانب خدای متعال، لفظی نیست، بلکه به مشیت و اراده است، بدون تغییر و تحول در او
خدای متعال به‌خاطر ضرورت ازلی وجودش، پیوسته در حال درخشش و تجلی است و این موجودات متحول و تغییرپذیر این جهان هستند که با توجه به استعداد خود، امور را متغیر می‌یابند
صمدیت و فردیت، دو دلیل بر نفی حرکت و نیز نفی شریک از خدای متعال است
هر کاری که در عالم انجام می‌شود، کار خدای متعال است
با توجه به این‌که بنابر نظر رایج، خدای متعال کارهای خود را معولاً از طریق وسائط و وسائل انجام می‌دهد، آیا می‌توان وسائط و وسائل را شریک خدای متعال دانست؟ حدیث شریف این امر را نفی می‌کند
با توجه به این‌که وسائط فیض خدای متعال تماماً عین ربط و تعلق به او هستند و اضافه اشراقیه به او دارند، بنابراین هیچ‌گونه وساطتی مستقل از وجود خدای متعال و اراده و مشیت او ندارند
[حدیث 114] عَنْ عِيسَى بْنِ يُونُسَ قَالَ: قَالَ ابْنُ أَبِي الْعَوْجَاءِ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي بَعْضِ مَا كَانَ يُحَاوِرُهُ ذَكَرْتَ اللَّهَ فَأَحَلْتَ عَلَى غَائِبٍ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ وَيْلَكَ كَيْفَ يَكُونُ غَائِباً مَنْ هُوَ مَعَ خَلْقِهِ شَاهِدٌ وَ إِلَيْهِمْ أَقْرَبُ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ يَسْمَعُ كَلَامَهُمْ وَ يَرَى أَشْخَاصَهُمْ وَ يَعْلَمُ أَسْرَارَهُمْ
فَقَالَ ابْنُ أَبِي الْعَوْجَاءِ أَ هُوَ فِي كُلِّ مَكَانٍ أَ لَيْسَ إِذَا كَانَ فِي السَّمَاءِ كَيْفَ يَكُونُ فِي الْأَرْضِ وَ إِذَا كَانَ فِي الْأَرْضِ كَيْفَ يَكُونُ فِي السَّمَاءِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّمَا وَصَفْتَ الْمَخْلُوقَ الَّذِي إِذَا انْتَقَلَ عَنْ مَكَانٍ اشْتَغَلَ بِهِ مَكَانٌ وَ خَلَا مِنْهُ مَكَانٌ فَلَا يَدْرِي فِي الْمَكَانِ الَّذِي صَارَ إِلَيْهِ مَا يَحْدُثُ فِي الْمَكَانِ الَّذِي كَانَ فِيهِ فَأَمَّا اللَّهُ الْعَظِيمُ الشَّأْنِ الْمَلِكُ الدَّيَّانُ فَلَا يَخْلُو مِنْهُ مَكَانٌ وَ لَا يَشْتَغِلُ بِهِ مَكَانٌ وَ لَا يَكُونُ إِلَى مَكَانٍ أَقْرَبَ مِنْهُ إِلَى مَكَانٍ.
اصلاً نمی‌توان خدای غایب را تصور کرد، زیرا خدا با تک تک خلق حاضر است و موجودات عین ربط به او هستند