شرح حکمۀ الاشراق
مؤلف: حجت الاسلام و المسلمین استاد دکتر حسینی شاهرودی
استاد دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی
خطاطی عنوان: علیرضا صوفی
تاریخ انتشار: زمستان 1393
ناشر: پایگاه اطلاع رسانی طهور (Tahour.ir)
تمامی حقوق برای مؤلف محفوظ و استفاده از اثر با ذکر منبع بلامانع است.
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
فهرست
مقدمه
پیشگفتار
1ـ علت نام‌گذاری
2ـ تفسیر شرقی حکمت افلاطون
3ـ داوری ابن سینا درباره افلاطون
4ـ گسترش‌نایافتگی حکمت اشراق
5ـ دیدگاه ارسطو دربارة افلاطون
6ـ پیشینه حکمت اشراق
تفاوت سفرهای چهارگانه حکمت متعالیه و حکمت اشراق
اقسام سیر و سلوک
منابع فلسفه سهروردی
اهمیت سلوک در حکمت اشراق سهروردی
ویژگی‌های جویندگان این علم
راه‌های جذب بوارق
نتیجه ریاضت
طبقات جویندگان فلسفه
اقسام حکمت
موارد اتفاق حکما از دیدگاه شیخ اشراق
طبقات حکیمان
فهرست بخش‌ها، مقالات و فصل‌های حکمت اشراق
مراتب هستی در حکمت
حکمة الاشراق
القسم الثانی: فی الانوار الالهیة و نورالانوار و مبادی الوجود و ترتیبها
المقالة الاولی: فی النور و حقیقته و نورالانوار و ما یصدر منه أولاً
توزین اندیشه
الفصل الاول: فی انّ النور لایحتاج الی تعریف
تعریف نور
تصور بدیهی نور
نسبت میان نور و ظلمت
ظهور
الفصل الثانی: فی تعریف الغنی
تعریف غنی
اقسام صفات
تقسیم دیگری برای صفات
الفصل الثالث: فی النور و الظلمة
اقسام نور و ظلمت
نفوس از دیدگاه حکمت اشراق و مشّاء
اقسام ظلمت
دلیل ظلمت بودن جسم
انوار حسی
تفاوت نورها
تفاوت بین واجب و ممکن
برزخ‌ها
ظلمت
دلایل تناقض میان نور و ظلمت
اقسام جسم
اشتراک برزخیت میان اجسام نیر و مستنیر
حامل نور
اثبات نور مجرد
دلایل نفی علیت از اجسام
نفی علیت از هیأت‌های جسم
صدق جوهر بر اجسام
الفصل الرابع: فی افتقار الجسم فی وجوده الی النور المجرد
اثبات نور مجرّد
اثبات نیازمندی اجسام به علت و اثبات نور مجرّد
تخصص و امتیاز اجسام به‌وسیله یکدیگر
نقد و بررسی
تخصص و امتیاز ذاتی اجسام از یکدیگر
نقد و بررسی
تمایز اجسام به وسیله عوارض ذاتی خود
نقد و بررسی
علیت اجسام برای یکدیگر
نقد و بررسی
علیت برخی از مراتب اجسام بر برخی دیگر
نقد و بررسی
علیت چیزی غیر از نور مجرد
نقد و بررسی
چیستی جوهر
عینیت جوهر غاسق
عدمی بودن غاسق
ضابط: فی انّ النور المجرد لایکون مشاراً الیه بالحس
اشاره‌ناپذیری نور مجرد
ضابط: فی انّ کلّ ما هو نور لنفسه فهو نور مجرد
تجرد نور ذاتی
الفصل الخامس (اجمالی): فی انّ من یدرک ذاته فهو نور مجرد
تجرد آن‌چه که مدرک ذات خود است
علم جواهر غاسق به ذات خود و بیرون از خود
عروض نفس بر جسم
جسمانی بودن مدرک
الفصل السادس (تفصیلی): فیما ذکرناه أیضاً
تفصیل بحث ادراک
اقسام ادراک
نفی ادراک باواسطه از نور مجرد
دلایل نفی ادراک باواسطه از نور مجرد
نکته‌ای قرآنی
نتایج
یکم: علم نفس به خود
دوم: بی‌نیازی ذات از واسطه
سوم: آن‌چه از ذات غایب است، ذات نیست
چهارم: نفی عینیت جوهر با ذات
اقسام فصل
ادراک به امری زاید بر ذات
ادراک شیئیت
ادراک حضوری سایر موجودات
نفی تقدم ذات بر ادراک
ضابط
تعریف نور
لوازم تعریف یا ویژگی‌های نور
ذاتی بودت ظهور نور عرضی
وحدت نور و ظهور
نفی توهم غیریت نور و ظهور
نظریه ابصار
عینیت نور با إنّیّت
نفی برابری نور و ماهیت
تفاوت وجود و ماهیت
نفی برابری إنّیّت با عدم الغیبه
نتیجه نکات یاد شده
انحصار معلوم به انّیّت در علم به ذات
حکومة: فی انّ ادراک الشئ نفسه هو ظهوره لذاته لا تجرده عن المادة کما هو مذهب المشّائین
چیستی ادراک
ادراک از دیدگاه حکمای مشّاء
نقد حکیم اشراقی بر نظریه حکیم مشایی در باره‌ی ادراک
تحقیق مسأله
مصادیق علم حضوری
شعور و ادراک مادیات
ملاک ادراک
نتایج این نظریه
نظریه اشراقی
نقد دیدگاه حکیمان مشّایی
نقد یکم: امتناع خودبسندگی تجرد برای ادراک
نقد دوم: ابهام تعریف تجرد
برابری عدم غیبت با ادراک به ذات
نقد یکم: تعریف دوری
نقد دوم: نقض تعریف در مورد مفارقات
نقد سوم: امکان ادراک مادّه
عوامل غیبت یا موانع حضور
پاسخ انتقادها
نقد چهارم: تردید در تجرد واجب تعالی
تشبیه مادّه به واجب تعالی
الفصل السابع: فی الانوار و اقسامها
اقسام نور
دلایل نفی علم از جسم جسمانیات
دلیل یکم
انوار ذاتی و عرضی
برابری حیات با نور
بازگشت همه حمل‌ها به حمل تحلیلی
دلیل دوم: خردناپذیری ادراک همه اجسام
دلیل سوم: نادرستی دخالت وصف زاید بر جسمیت در علم
دلیل چهارم: ناسازگاری وجود لغیره با ادراک
دلیل پنجم: ناتمامی اضافه وجود لغیره بر موضوع برای ادراک
نابرابری سببیت اظهار چیزی با علم
ملاک ظهور چیزی برای چیزی دیگر
نور عامل ظهور
تجرد نفس
نفی توانایی ایجاد از اجسام
دلیل اخص از مدعی
ادراک شرط لازم ایجاد
ادراک نور لنفسه
الفصل الثامن: فی انّ اختلاف الانوار المجردّة العقلیة هو بالکمال و النقص لا بالنوع
تفاوت و امتیاز انوار مجرد عقلی و نوع و علت آن
دلیل حکیم مشّایی و پاسخ آن
دلائل نظریه حکمت اشراق
مدرِک بودن نفس
قاعده: مدرِک بودنِ منوِّرِ برازخ
الفصل التاسع: فی نورالانوار
الهیات به‌معنی اخص (نورالانوار)
اثبات نورالانوار
اثبات وحدت نورالانوار
فرض تباین ذاتی نورالانوار
وجوب وجود نورالانوار، وحدت و عینیت ذات با صفات
دلایل وجوب نورالانوار
عینیت صفات نورالانوار با ذات او
نفی صفات زائد از نورالانوار
دلایل اجمالی
اتصاف به صفت زاید و استفاده موصوف
نفی استفاده از نورالانوار
اجتماع فاعل و قابل
تفصیل دلیل یادشده بر نفی صفات زائد بر ذات نورالانوار
امکان اجتماع جهت فعل و قبول
تفاوت ترجیح بدون مرجح با ترجح بدون مرجح
نفی صفات زائد به بیان اشراقی
المقالة الثانیة: فی ترتیب الوجود و فیها فصول
الفصل الاول: فی انّ الواحد الحقیقی لایصدر عنه من حیث هو کذلک اکثر من معلول واحد
الفصل الثانی: فی انّ اوّل صادر من نورالانوار، نور مجرّد واحد
الفصل الثالث: فی أحکام البرازخ
قاعده الواحد
تکمله برهان
اشکال صدور نور بسیط از نورالانوار
پاسخ از اشکال یادشده از طریق تشکیک
تکرار اشکال
تکرار پاسخ
معانی تشکیک
تفاوت انوار یا عقول
مراتب هستی در حکمت اشراق
جایگاه کثرت برزخی
تفاوت انوار قاهر با یکدیگر
علت تفاوت قابلیت‌ها
تفاوت انوار از دیدگاهی دیگر
علیت در نگرش فلسفی
علت اقتضای کمال در ماهیت نورالانوار
اشتراک در قیام به ذات و تفاوت در مراتب نور
فرضیه عقول دهگانه
الفصل الرابع: فی بیان انّ حرکات الافلاک ارادیة و فی کیفیة صدور الکثرة عن نورالانوار
قاعدة: فی کیفیة التکثّر
کیفیت پیدایش کثرت
ناسازگاری اشراق و مشاهده با قاعده الواحد
استناد کثرت به قابلیت‌ها
قاعدة: فی جود نورالانوار
تعریف جود
امکان تحقق جود
سازگاری جود با قهر و غضب
قاعدة: فی المشاهدة
قاعدة اخری اشراقیة: فی انّ مشاهدة النور غیر اشراق شعاع ذلک النور علی من یشاهده
تفاوت اشراق با مشاهده
الفصل الخامس: فی انّ لکلّ نورٍ عالٍ قهراً بالنسبة الی النور السافل و للسافل محبّة بالنسبة الی العالی
علت قهر انوار عالی و محبت انوار سافل
مشاهده نور عالی به وسیله نور سافل
نفی شوق از نور عالی و اثبات آن برای نور سافل
نفی عشق به غیر از نورالانوار
عشق انسان به ذات خود
درک متعارف از انسان کامل
تمامیت عشق نورالانوار به خودش
تمامیت عشق انوار سافل به نورالانوار
امتناع عشق بدون معرفت
تبیین چگونگی اولین شناخت
انحصار عاشقیت و معشوقیت به نورالانوار
نفی زیادت و نقصان از عشق نورالانوار
ارکان لذت
الفصل السادس: فی انّ محبّة کلّ نور سافل لنفسه مقهورة فی محبّة للنور العالی
مقهوریت محبت و عشق انوار سافل
الفصل السابع: فی انّ اشراق النور المجرد لیس بانفصال شئ منه
نفی اتصال و انفصال از انوار
تشبیه پیدایش به تابش
تشبیه پیدایش به صور ذهنی
اقسام نور
الفصل الثامن: فی کیفیة صدور الکثرة عن الواحد الأحد و ترتیبها
کیفیت صدور کثرت از وحدت از دیدگاه اشراقی و نقد نظریه مشاء
نقدهای شیخ اشراقی بر نظریه حکمت مشاء
نقد یکم: خردناپذیری
رابطه صدق نظریه با انتاج آن
اساس نقد شیخ اشراق
نقد دوم: علت مخصص اوضاع کواکب
مخصص بودن ماهیت کره ثوابت
نقد سوم: بسنده نبودن جهات کثرت در عقل دهم
ناسازگاری نظریه اشراقی با افلاک نه‌گانه
امکان وجود عقل بدون فلک
بخش نخست طرح یا تئوری حکمت اشراقی در مورد پیدایش کثرت از وحدت
محاسبه تقریبی انوار
تبیین دریافت بی‌واسطه از نورالانوار
مانع نبودن واسطه‌های نوری در دریافت مستقیم
ناسازگاری نظریه علم مشائی با حجاب نبودن واسطه‌ها
مشکل علم، حجاب بودن واسطه‌ها نیست
نفی علم حصولی از واجب تعالی
کلّی یا جزیی بودن علم واجب به افلاک
کلی بودن افلاک
بخش دوم طرح یا تئوری حکمت اشراقی در مورد پیدایش کثرت از وحدت
علت عدم تمایز انوار دریافت شده از انوار مافوق
متوقف نبودن تعدد بر تمایز
تمایز انوار به خاطر تمایز علل
تمایز انوار به خاطر تمایز جهات فاعلی
علت محدود نبودن انوار به عدد ده
تبیین کثرت از طریق تمثیل
امکان شدت اشراق به خاطر کثرت
بخش سوم طرح یا تئوری حکمت اشراقی در مورد پیدایش کثرت از وحدت
عدم تناهی هر مرتبه عالم
مراتب بی‌نهایت تنزل
بخش چهارم طرح یا تئوری حکمت اشراقی در مورد پیدایش کثرت از وحدت
دلایل اثبات مثل
دلیل یکم: نیازمندی اجسام به علت
دلیل دوم: قاعده امکان اشرف
اثبات امکان موجود اشرف
دلیل سوم: انحصار علت اجسام به انوار عرضی
فرض علیت برای صور نوعی موجود در عقول
امتناع علیت صور نوعی
فرض علیت علم برای پیدایش اجسام
نفی علم صوری از مجردات
حقیقت محمدیه (ص) و مراتب آن
نقد علم صوری مجردات
نقدی دیگر بر علم صوری مجردات
دلیل چهارم: امتناع صدور انوار متکافی از نورالانوار
صدور ارباب انواع متکثر از نور مجرد واحد
پیدایش ارباب انواع، از کثرت ترکیب انوار
علت فرض انوار طولی
کثرت طولی فرع کثرت عرضی
اقسام انوار مجرد
علت یا چگونگی پیدایش انوار مدبّر و برازخ
کثرت نفوس
تفاوت تدبیر اشیاء
قابلیت تدبیر
پیدایش یا فیضان بدون انفصال
جهت نور و ظلمت انوار
تفاوت ظلمت با عدم
تفاوت جنبه فقری انوار عرضی
تنزلات نامتناهی یا متناهی
نقد براهین تناهی ابعاد
تناهی انوار قاهر
تناهی یا عدم تناهی برزخ
تفاوت میان علت و مدبّر
نتیجه این تفاوت‌ها
قهر و نور، فقر و محبت
تفاوت استعدادها پیش از تعلق نور
زوجیت ممکنات
محبت معلول نسبت به علت
محبت علت به معلول
الفصل التاسع: فی تتمة الکلام علی الثوابت و بعض الکواکب
دنباله بحث ثوابت
علت ترتیب ثوابت
بی‌شماری ترتیب ثوابت
علت محدود بودن فاهمه بشری
عجایب و عدد عالم افلاک
کواکب، هم‌چون بدنِ ارباب انواع
تفاوت ایام و اوقات
عدم انحصار علل در مادیات
اوضاع کواکب پیش و پس از بعثت
الفصل العاشر: فی بیان علمه تعالی علی ما هو قاعدة الاشراق
علم، رؤیت و ابصار
نظریات مربوط به ابصار
قابلیت شناسایی اشیاء
علم نورالانوار
تفاوت دیدگاه حکمت اشراقی با حکمت متعالیه در بحث علم
علم اشراقی حضوری
اجتماع فاعل و قابل
نظریه مشّایی در مورد علم واجب تعالی
تقدم علم واجب بر ماسوا
عینیت علم واجب با ذات
نقد حکمت اشراقی بر نظریه مشاء
پاسخ حکمت مشّاء
انتزاع صور از موجودات
صور مرتسمه، هم‌چون لوازم ذات واجب
تقدم وجود علمی بر وجود عینی
مراد از تقدم وجود علمی بر وجود عینی
تقدم علم بر عدم غیبت
علم به صور علمی
اشکالات شیخ اشراقی و پاسخ‌های آن
علم یا عدم غیبت از ذات
تفاوت علم به ذات و علم به معلول اول
انطوای علم به معلول در علم به ذات
انطوای اضافه‌های متعدد در عدم غیبت
علم حق تعالی و صور مفارق
نقد حکمت اشراقی بر علم اجمالی
نظریه آفرینش هم‌چون مبنای علم
ردّی بر علم حصولی واجب
علم بدون حضور
اضافه بودن علم
اضافه اشراقی و مقولی
حضور پدیده‌های معدوم نزد عالم
عدم حضور مادیات نزد واجب
رابطه علم و بصر
صفات دیگر نورالانوار
لوازم نظریه شیخ اشراقی در علم
عنایت
بازگشت علم واجب به عدم غیبت
اضافه‌های متعدد و تکثر در
الفصل الحادی‌عشر: فی قاعدة الامکان الأشرف علی ما هو سُنّة الاشراق
قاعده امکان اشرف
دلایل قاعده امکان اشرف
ممکن اشرف مادی
تقریر دیگر برهان
جریان قاعده در جهان طبیعت
تصور موجودی اشرف از نور اول
تفاوت قاعده امکان اشرف با قاعده امکان اخس
شرافت عقول بر مدبرات
شگفتی عالم انوار و ضرورت وجود آن
ناسازگاری شگفتی‌های عقول با محدود بودن آنها به ده عقل
مشاهده انبیاء و حکما دلیلی بر وجود عالم انوار و مُثُل
علت اختلاف مشاهدات اهل مشاهده
خاطره‌ای از شیخ اشراقی
امتیاز حکمت اشراقی
تمسک به ظاهر شریعت
رب‌النوع یا کلّی طبیعی
قالب بودن ربّ‌النوع برای موجودات طبیعی
تشبیه آفرینش به بارش ابر و تکلّم
نفی ترکیب و فنا از عقول عرضی
جسمانی بودن و تجزیه‌پذیری
تفاوت میان عالم مُثُل و مثال
تفاوت ربّ‌النوع با نوع
پاسخ حکمت مشاء
ارباب انواع جوهری یا عرضی
چگونگی وجود انواع متکثر در وجود بسیط ربّ‌النوع
رابطه نظریه مُثُل با کلّیات
جمع میان کلّیت و خارجیت
دلیلی بر نظریه مُثُل و نقد سهروردی بر آن
حلّ تقابل میان کثرت و وحدت
نسبت میان وحدت و کثرت
نفی مثال برای مثال
ثبات مثال و تغییرپذیری افراد
صدق و کذب مشاهدات
صدق مشاهدات انبیاء و اولیاء
معیار صدق مشاهدات دیگران
تبیین عقول و انوار طولی
تبیین کثرت عرضی و رابطه آن با قاعده الواحد
دیدگاه حکمت اشراق در این مسأله
قاعدة: فی بیان جواز صدور البسیط عن المرکب
شرکت انوار طولی در ایجاد ربّ‌النوع
قاعدة: فی بیان أقسام أرباب الأصنام
اقسام رب‌النوع و اثبات نفوس
شدت و ضعف میان انوار عرضی
الفصل الثانی‌عشر: فی بیان عدم تناهی آثار العقول و تناهی آثار النفوس
تناهی و عدم تناهی آثار نفوس و عقول
نفی بُعد از انوار
اشتراک و امتیاز انوار
نفی تفاوت انوار در عوارض مادّی
ترکیب از وجود و عدم
تناهی و عدم تناهی انوار
تنزل نور قائم بالذات
واژه‌ی لطیفِ تنزل در قرآن
ناسازگاری نور بالذات و بالغیر
تناهی ممکنات و عدم تناهی واجب الوجود
شدت نوریت و خفای نورالانوار
دلیل تناهی و عدم تناهی انوار قاهر و آثار آنها
تناهی و عدم تناهی آثار ارباب مدبر
تناهی آثار نفوس و عدم تناهی حرکت آنها
رابطه‌ی قابلیت با فاعلیت انوار
نقش دعا بر اشراق انوار قاهر
استمداد انوار مدبر و قاهر
رابطه دعا و استعداد
نقش دعای زبانی
ناتوانی از شناخت اشراقات نورالانوار
ظهور نورالانوار و خفای سایر انوار
مقهوریت واسطه‌های فیض
المقالة الثالثة: فی کیفیة فعل نورالأنوار و الأنوار القاهرة و تتمیم القول فی الحرکات العلویة و فیه فصول
ازلیت فعل انوار و قدم عالم
عالم چیست؟
مراتب عالم
تعلق حدوث یا قدم اشیاء به وجود
حدوث بر اساس حرکت جوهری
دیدگاه سهروردی درباره قدم عالم
الفصل الاول: فی بیان انّ فعل الانوار أزلی
ازلیت فعل (کارکرد) انوار
تقریر دیگر برهان
نقد دیدگاه متکلمان اشعری
نقد شیخ اشراق بر نظریه اشاعره
ازلیّت صفات و ظهور زمان‌مند آنها
دلیل دیگر بر ازلیت عالم
الفصل الثانی: فی بیان أنّ العالم قدیم و انّ حرکات الافلاک دوریة تامّة
توقف هر موجود حادثی بر موجودات حادث پیش از خود
تعریف واژگان
حرکت
حادث
دلیل توقف هر امر حادث، بر حادث پیش از خود
امتناع یا امکان تسلسل
مصداق زنجیره نامتناهی حوادث
اقسام حرکت
تناهی یا عدم تناهی حرکت
تناهی حرکت مستقیم
امتناع حرکت تعاودی
نامتناهی بودن حرکت
الفصل الثالث: فی تتمّة القول فی القواهر الکلّیة الطولیة و العرضیة و فی أزلیة الزمان و أبدیته
دنباله بحث ازلیت زمان و عالم
دوری بودن حرکت افلاک
دلیل بر وجود ارباب انواع
دوام و پیوستگی زمان یا قِدَم آن
دلایل آغاز نداشتن زمان
پایان‌ناپذیری زمان
نفی طرف از زمان
معانی «آن»
ارتباط قدم فیض با قدم عالم
اشکالات دوام فیض و قدم عالم
یکم: همتایی مفیض و فیض
دوم: همانندی فرد فرد مجموعه با کل مجموعه
آمیزش ترکیب حقیقی با ترکیب اعتباری
سوم: برابری نامتناهی بودن حرکت با نفی
الفصل الرابع: فی بیان انّ حرکات الافلاک لنُیلِ أمر قدسی لذیذ
قاعدة: فی بیان انّ المجعول هو الماهیة لاوجودها
غایت حرکت افلاک و چگونگی صدور نفس از عقل و هدف از آن
غایت حرکات و افعال افلاک
دفعی بودن غایت افلاک
چگونگی پیدایش حرکت در افلاک
کروی بودن شکل افلاک
علت تشابه و تفاوت حرکت افلاک
جعل ماهیت
ملاک نیازمندی به علت
المقالة الرابعة: فی تقسیم البرازخ و هیئاتها و ترکیباتها و بعض قواها
الفصل الاول: فی تقسیم البرازخ
اقسام برزخ
الفصل الثانی: فی بیان انتهاء الحرکات کلّها الی الانوار الجوهریة أو العرضیة
بازگشت حرکت‌ها به انوار جوهری یا عرضی
الفصل الثالث: فی بیان الاستحالة فی الکیف التی هی تغیر فی الکیفیات لا فی الصور الجوهریة
اثبات تغییر و تحول در کیفیات
پیدایش موالید سه‌گانه
مزاج
برآیندهای مزاج
اعتدال مزاج انسان
حدوث و قدم نفس انسان
دلایل حدوث نفس
الفصل الرابع: فی الحواسّ الخمس الظاهرة
حواس پنج‌گانه
الفصل الخامس: فی بیان انّ لکلّ صفة من صفات النفس نظیراً فی البدن
شباهت (صفات) نفس و بدن
نمونه‌هایی از افاضه نفس به بدن
الفصل السادس: فی بیان المناسبة بین النفس الناطقة و الروح الحیوانی
مناسبت میان نفس ناطقه و روح حیوانی
الفصل السابع: فی انّ الحواسّ الباطنة غیر منحصرة فی الخمس
الفصل الثامن: فی حقیقة صور المرایا و التخیل
مسأله یادآوری
المقالة الخامسة: فی المعاد و النّبوّات و المنامات
الفصل الاول: فی بیان التناسخ
معاد، نبوت و خواب
تناسخ
دیدگاه سهروردی درباره تناسخ
اشکالات تناسخ
1ـ امتناع انطباق
2ـ استعداد فراگیری دریافت روح
3ـ ضرورت اتصال زمان فساد بدن انسانی با آفرینش بدن حیوان
بقاء نفس
برهان بقاء نفس انسانی
فصل الثانی: فی بیان خلاص الانوار الطاهرة الی عالم النور
بازگشت انوار مدبر به عالم نور یا جایگاه کاملان از اهل سعادت
کمال انوار اسفهبدی
نتایج رهایی انوار مدبر از برازخ مادی و آلام آن
تفاوت میان لذت امور مادی و امور مجرد
اتحاد انوار مجرد
اقسام اتحاد
برهان نفی اتحاد از انوار مجرد
معیار امتیاز انوار مجرد
استغراق انوار مدبر در قهر و محبت
الفصل الثالث: فی بیان احوال النفوس الانسانیة بعد المفارقة البدنیة
جایگاه نفوس انسانی پس از جدایی از بدن
مقایسه لذت‌های عالم مُثُل معلقه با لذت‌های عالم طبیعت
خلود انوار متوسط در عالم مثل معلقه
جایگاه اهل شقاوت
تفاوت عالم مثل معلقه از عالم مثل افلاطونی
جهنم
جن و شیطان
الفصل الرابع: فی الشرّ و الشقاوة
تبیین مسأله شرّ
قاعدة: فی کیفیة صدور الموالید الغیر المتناهیة عن العلویات
چگونگی پیدایش موالید نامتناهی از انوار قاهر
الفصل الخامس: فی بیان سبب الانذارات و الاطّلاعات علی المغیبات
تبیین آگاهی به امور غیبی و نهان و خرق عادت
تجرد نور اسفهبدی
عوامل کاسته شدن اشتغالات نفس مدبر انسانی
تبیین تعبیر رؤیا و تأویل وحی
تبیین صور رؤیایی کلی و جزیی
الفصل السادس: فی اقسام ما یتلقّی الکاملون من المغیبات
انواع دریافت‌های غیبی
اقسام کشف
تفاوت میان وحی و الهام
جوهریت مظاهر یافته‌های نهانی
تبیین صدا در افلاک
بینایی و شنوایی افلاک
لذت‌های ارادی عالم مثال
مراتب عالم انوار
حضور اشیاء عالم عنصری در افلاک
تجرد نفس ناطقه
الفصل السابع: مسطور فی لوح الذکر المبین
ویژگی‌های اهل سیر و سلوک
بعثت پیامبران
الفصل الثامن: وارد آخر
بیان نکاتی مربوط به علم و عمل
سفارش خدا به گذشتگان و آیندگان
سرنوشت عصیان‌گران
سرنوشت عاقبت‌اندیشان
پاداش اهل سلوک
الفصل التاسع: فی أحوال السالکین
احوال سالکان
تصرف در طبیعت و سازگاری آن با فراتر از طبیعت
حوزه دعا و اجابت آن
حبّ، قضاء، علیت و نورانیت
اصحاب تجرید
انوار بدایت، وسط و نهایت
انوار پانزده‌گانه متوسطان
مقام اهل نهایت
اهل نهایت
ناروایی اعتراض بر اهل شهود
اقسام نورهای مشاهده‌پذیر
راه‌های مشاهده انوار و دست‌یابی به آنها
عامل ثبات همت
آگاه به حقایق و اسرار
اسرار صبر
ابزار دست‌یابی و استقامت بر مقدمات درک اسرار صبر
نتایج دریافت انوار الهی
الفصل العاشر: وصیة المصنّف
سفارش‌های شیخ
کتابنامه