حسيني شاهرودي، سيدمرتضي، 1339 ـ
تعريف و خاستگاه دين/ سيدمرتضي، حسيني شاهرودي. ـ
مشهد: آفتاب دانش، 1383.
331 ص.
12000 ريالISBN 964-8189-05-6:
فهرست‌نويسي بر اساس اطلاعات فيپا.
كتابنامه: ص323 ـ 327.
1. دين ـ ـ فلسفه . 2. كلام. 3. دين ـ ـ منشاء.
الف. عنوان.
7ت5ح/51BL 210
كتابخانه ملي ايران 1329- 83م
---
تعريف و خاستگاه دين
مؤلف: حجت الاسلام و المسلمين دكتر سيدمرتضي حسيني شاهرودي
عضو هيئت علمي دانشگاه فردوسي مشهد
ويراستار و صفحه‌آرا: جواد تجري
حروف‌نگار: سيدحسين حسيني
نوبت چاپ: اول / پاييز 1383
شمارگان: 1500 نسخه
چاپ: چاپخانه دانشگاه فردوسي مشهد
مشهد ـ ميدان راهنمايي ـ شهيد دستغيب 2ـ پلاك 35
تلفن: 8413435
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
كليه حقوق براي ناشر محفوظ است.
شابك 6-05-8189-964 ISBN 964-8189-05-6
فهرست مطالب
پيش‌گفتار
فصل يكم: كليات
كلام چيست
موضوع علم كلام
روش علم كلام
غايت كلام جديد و قديم
زمينه اولين تعارضات ميان علم و دين
عوامل دين‌پژوهي در مغرب زمين
1ـ آشنايي ضروري مغرب زمين با مشرق زمين
2ـ پيشرفت علوم
أـ زيست‌شناسي
منابع ثبات صور زيستي
1ـ كتاب مقدس
2ـ تفكر ارسطويي
3ـ انديشه غايت‌انگاري دربارة طبيعت
پيامدهاي منطقي نظريه تبدل انواع
1ـ معارضه با حكمت صنع و از ميان بردن تكيه‌گاه آن
2ـ معارضه با اشرفيت انسان
3ـ معارضه با كتاب مقدس
4ـ معارضه با طرح و تدبير الهي دربارة جهان
5ـ معارضه با تاريخ آفرينش
پيامدهاي روان‌شناختي
1ـ نفي تجرد روح و قداست دين
2ـ نفي هرگونه ثبات
راه حل‌هاي تعارض
ب‌ـ گسترش علم مردم‌شناسي
مرحلة يكم: دوران جان‌دارانگاري
مرحلة دوم: دوران شرك يا پرستش خدايان
مرحله سوم: دوران توحيد و يگانه‌پرستي
مرحله چهارم: الحاد و بي‌ديني
ج‌ـ گسترش و پيشرفت علم باستان‌شناسي
د‌ـ گسترش پژوهش‌هاي زبان‌شناسي
نتايج پژوهش‌هاي زباني
ه‌ـ گسترش علم روان‌شناسي
3ـ نهضت رمانتيسم
1ـ رمانتيسم در ادبيات
2ـ پيتيسم يا گرايش به پاكي دروني
پيامدها
1ـ دين‌شناسي تطبيقي
2ـ پيدايش علوم مربوط به تفسير دين
ابعاد دين
1ـ بُعد آموزه‌اي، عقيدتي يا فلسفي (به اضافه امور مربوط به آخرت)
2ـ بُعد اسطوره‌اي يا داستاني
3ـ بُعد اخلاقي يا حقوقي (فقهي)
4ـ بُعد شعاير يا عملي
5ـ بُعد تجربي يا احساسي
6ـ بُعد تشكيلاتي يا اجتماعي
موضوع دين‌پژوهي
اقسام دين‌پژوهي
1ـ پژوهش و مطالعه دربارة حقانيت و صدق اديان يا كذب و بطلان آن
2ـ پژوهش دربارة آثار و پيامدهاي دين
ضرورت پژوهش ديني
علوم مربوط به دين‌پژوهي
1ـ كلام يا الهيات
2ـ فلسفه دين
تعريف فلسفه دين
فلسفه دين چه چيزي نيست.
موضوع فلسفه دين
مسايل فلسفه دين
نمونه‌هايي از مسايل درون ديني فلسفة دين
1ـ واحد يا احد
2ـ رستگاري
3ـ روح
4ـ جاودانگي
5ـ هدف‌مندي
6ـ مسايل ديگر
نمونه‌هايي از مسايل برون ديني
1ـ زبان دين
2ـ حَكَم ميان اديان
حَكَم ميان اديان چيست؟
انواع حكميت
دين همچون حَكَم ميان اديان
3ـ تعارض علم و دين
منشأ و خاستگاه دين
نياز به دين
روش‌هاي استدلال
تفاوت كلام با فلسفه دين
وظايف متكلم
1ـ تنظيم و تنسيق گزاره‌هاي ديني
2ـ تبيين گزاره‌هاي ديني
أـ تبيين هماهنگي گزاره‌ها با يك‌ديگر
ب‌ـ تفسير گزاره‌هاي ديني با توجه به علوم و معارف بشري عصر خود
ج‌ـ تفسير گزاره‌هاي ديني با توجه به مسايل و مشكلات علمي عصر خويش
3ـ دفع شبهات
وظايف فيلسوف دين
1ـ تحقيق پيرامون علل پيدايش عقايد
2ـ تحقيق پيرامون صدق و كذب گزاره‌هاي ديني
3ـ تبيين نقش عقايد ديني
معيارهاي ارزيابي
تفاوت كلام قديم و جديد
علل پيدايش ديدگاه مثبت در كلام جديد
1ـ نزديكي با فلسفه
2ـ پايان‌ناپذير بودن درگيري‌هاي فكري ديني و تا اندازه‌اي نتيجه بخش نبودن آن
3ـ روبرو شدن متكلمان با دشمن يا رقيب مشترك
اقسام مسايل
فصل دوم: تعريف
اقسام تعريف
راه حلّ تعريف
راه حلّ ويتگنشتاين
نقد و بررسي
انواع تعريف دين
1ـ تعريف سلبي دين
2ـ تعريف ايجابي دين
ضرورت تعريف
مشكل تعريف
تعريف‌ناپذيري دين
معيار تعريف
1ـ تعريف مجازي
نقد تعريف مجازي
2ـ تعريف تبليغ‌گرا
3ـ تعريف حقيقي يا ماهوي يا بنيادي
نقد تعاريف ماهوي يا بنيادي
تعاريف هشتگانه دين
1ـ تعريف عقل‌گرايانه يا معرفت‌گرايانه
نقد و بررسي تعريف معرفت‌گرايانه
2ـ تعريف اراده‌گرايانه يا عاطفه‌گرايانه
نقد و بررسي تعريف اراده‌گرايانه
3ـ تعريف عمل‌گرايانه
نقد و بررسي تعريف عمل‌گرايانه
4ـ تعريف مركب
5ـ تعريف دين با توجه به جنبه‌هاي مشترك آن‌ها
نقد و بررسي تعريف مبتني بر امور مشترك
6ـ تعريف جامع
نقد و بررسي تعريف جامع
7ـ تعريف كاركردي
نقش كاركردي دين در جامعه‌شناسي
1ـ تبيين ابزارانگارانه و اجتماعي
2ـ تبيين عقل‌گرايانه (يا روان‌شناسانه)
نمونه‌هايي از تعاريف كاركردي
نقد و بررسي تعريف كاركردي
تعريف كاربردي كافر
تعاريف رسمي (صوري)
8ـ تعريف دين با توجه به تاريخ آن
پرسش‌هاي تحليلي براي ارزيابي تعاريف
فصل سوم:
كثرت اديان
ايمان بدون دليل
راه‌ها يا دلايل پذيرش
1ـ عقلاني بودن
2ـ مخالف نداشتن يا نيافتن آن
3ـ ناتمام بودن دليل مخالف
4ـ تحقيق‌ناپذيري
5ـ تأييد به‌وسيلة نقل معتبر
6ـ تأمين نيازهاي وجودي يا رواني
7ـ موافقت با كشش‌هاي دروني انسان
8ـ سازگاري با باورها و نظريات پيشين
9ـ پاداش داشتن پذيرش آن
10ـ كيفر و جريمه داشتن پذيرش آن
نيازهايي كه سبب گرايش انسان به دين است
يكم: نظر جامعه‌شناسان
1ـ نياز عقلاني ـ اجتماعي
نقد و بررسي
2ـ نياز اجتماعي
نقد و بررسي
3ـ نظريه دوركيم
شرحي بر نظرية دوركيم
نقد و بررسي
4ـ نظريه تكميلي
دوم: نظريه روان‌شناسان
1ـ نظريه فرويد
تقريرهاي نظريه فرويد
انگيزة يكم: ترس
انگيزه دوم: شهوت
عقده‌هاي جنسي
تمايلات جنسي
نقد و بررسي
2ـ نظريه اريك فروم
اقسام دين
تفاوت‌هاي اديان انسان‌گرا با اديان يكه‌تاز
پيامدهاي اديان يكه‌تاز
1ـ پيدايش روحيه تسليم در برابر قدرت‌هاي خودكامه
2ـ نفي روابط محبت آميز
پيامدهاي نادرستِ نفي روابط محبت آميز
3ـ سلب نيروي ابتكار و خلاقيت
4ـ ناديده گرفتن حسن و قبح ذاتي
5ـ فروپاشي مباني اخلاقي
گمانه‌هاي مشترك فرويد و فروم
نقد و بررسي
آثار وضعي در قرآن
قراردادي بودن كيفر ممكن نيست
عوامل گرايش به دين از ديدگاه اريك فروم
نيازهاي اساسي انسان
راه‌هاي كسب نگرش مشترك
دين و نگرش مشترك
شرحي بر كانون سرسپردگي
نقد و بررسي
3ـ نظريه كارل گوستاو يونگ
آثار عملي دين
سوّم: نظرية تركيبي
چهارم: نظرية تجربي ـ تاريخي يا تكاملي
مفهوم خدا
1ـ فرضية ترس
نقد و بررسي
تعبير ديگر فرضيه ترس
نقد و بررسي
2ـ فرضية جهل
1ـ نظريه اگوست كنت
2ـ نظريه اسپنسر و تيلور
نقد و بررسي
عوامل پيدايش اين‌گونه ديدگاه‌ها
1ـ ديدگاه شكاكانه دربارة دين
نقد و بررسي ديدگاه شكاكانه درباره دين
2ـ علم زدگي و ردّ دين
3ـ فهم نادرست از دين و ايمان و عمل
پنجم: نظرية زيست شناسي‌اجتماعي
ششم: نظرية فطرت يا رحمت
فهرست منابع
نمايه
پيش‌گفتار
مسايل درون‌ديني و برون‌ديني بسياري در قرون اخير به‌ويژه دوران معاصر مطرح شده است كه كلام جديد يا مسايل كلامي جديد نام گرفته است. مجموعه حاضر در حد توان و زمان به بسياري از آن‌ها پرداخته است كه اولين دفتر آن اينك ارايه مي‌گردد.
اين دفتر از سه فصل تشكيل شده است. فصل نخست را به آن دسته از مسايل كلي اختصاص داده‌ايم كه آگاهي از آن‌ها به عنوان پيش‌درآمدي بر مسايل كلامي جديد، لازم به‌نظر مي‌رسد؛ همچون مقام ثبوت كلام جديد، جايگاه، تعريف، موضوع، مسايل، خاستگاه، فرضيه‌ها، روش بحث، رابطه آن با دين‌پژوهي، انسان‌شناسي و ساير علوم مربوط به آن و نيز عوامل مؤثر در پيدايش چنين شاخه‌اي از علم يا پژوهش‌هاي بشري مورد بحث قرار مي‌گيرد.
در فصل دوم به طرح و بررسي تعاريف دين و داوري دربارة آن‌ها و ارايه تعريف مورد نظر خود پرداخته‌ايم. در فصل سوم، ديدگاه‌هاي مختلف دربارة ريشه‌ها و خاستگاه‌ها را مورد بحث و بررسي قرار داده‌ايم.
ديگر مباحث كلامي جديد را كه تاكنون در حدّ ده مجلد شده است، به خواست خدا در فرصت مناسب ارايه خواهيم كرد.