اقسام دين‌پژوهي

دست‌كم دو بخش دين‌پژوهي را مي‌توان از هم جدا ساخت و نتايج و برآيندهاي ويژه‌اي را از هر كدام انتظار داشت:

1ـ پژوهش و مطالعه حقانيت و صدق اديان يا كذب و بطلان آن

 در اين‌باره دو نكته را مي‌توان يادآوري كرد:

أـ تقريباً همة اديان دعوي هدايت انسان و رساندن او به سعادت را (هرچه كه باشد) دارند. بحث و مطالعه دربارة صدق اين دعوي، بخشي از قسم اول پژوهش ديني است. مطالعات عقلي دربارة نشانه‌ها و دلايل آن و سازواري راهبردهاي آن، مهم‌ترين جنبة اثبات يا ابطال صدق اين دعوي است.

ب‌ـ اديان علاوه بر دعوي ياد شده، دعوي انحصار صدق نيز دارند. يعني هر ديني علاوه بر اين‌كه مدعي نجات و سعادت انسان است، اين‌ ادعا را نيز دارد كه تنها راه نجات و سعادت بشر، همان است كه اين دين ارايه كرده است.

پژوهش دربارة صدق اين ادعا، غير از آن چيزي است كه دربارة ادعاي پيشين گفته شد. اين پژوهش عبارت است از:

أـ مطالعة مباني نظري و عملي ساير اديان

ب‌ـ تحقيق دربارة جنبه‌هاي متفاوت اديان

ج‌ـ به‌دست آوردن نقش جنبه‌هاي متفاوت آن در حيات انسان

دـ پژوهش تاريخي پيرامون خاستگاه اديان

ه‌ـ مطالعه دربارة سهم دخالت‌ها يا معرفت‌هاي بشري در دين

مجموعه اين مطالعات به‌ويژه دو بخش اخير، مي‌تواند زمينة آگاهي ما را از صدق اديان در ادعاي انحصار فراهم سازد.

2ـ پژوهش دربارة آثار و پيامدهاي دين

اين بخش از پژوهش بر پژوهش پيشين استوار نيست، يعني با قطع نظر از صدق و حقانيت دين، مي‌توان دربارة پيامدها و نقش آن به بررسي پرداخت. اين تحقيق ممكن است در زمينه‌هاي متعددي باشد كه مهم‌ترين آن‌ها از اين قرار است:

أـ بررسي آثار دين در جنبه‌هاي مختلف اجتماعي، مانند نقش آن در ارتقاي سطح فرهنگي جامعه، سلامت هنجارهاي رفتاري و آرامش جمعي.

ب‌ـ تحقيق دربارة آثار فردي دين، مانند پرورش انسان‌هاي فرهيخته، ترويج كرامت انساني، به فعليت رساندن استعدادهاي او و مانند آن.