پرسش (148):
معمای پاداش و عقاب با وجود آنکه ضلالت و هدایت به‌دست اوست چگونه حل می‌شود؟ امیدوارم پاسخی فراتر از گفته‌ي لطیف حافظ بفرمایید که فرمود: «گناه اگرچه نبود اختیار ما حافظ، تو در طریق ادب باش و گو گناه من است!»

پاسخ:
توحید فاعلی با کیفر و پاداش ناسازگار نیست. انسان نسبت به خدا که سنجیده شود (در وحدت محض) چیزی نیست، ولی اگر با دیگر مظاهر سنجیده شود (در عالم کثرت) همه چیز است. بنابراین، هم اختیار دارد و هم فاعلیت، پس هم مسؤولیت دارد و هم کیفر و پاداش. شرح بیشتر آن را می‌توان از نوشته‌ها وگفته‌ها مانند شرح ابوحمزه یافت. موفق باشید.