متکلمی به بزرگی خواجه طوسی نیامده است

گزیده شرح اصول کافی ـ درس 182

از زمان خواجه طوسی و بعد از او کلام و اعتقادات شیعه عقلانی شده. شخصیت بزرگی مانند خواجه طوسی نقش بسیار خاص و ویژه‌ای دارد که علت آن جامع بودن اوست. جدای از این‌که دانشمندی است که ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و مانند این‌هاست، متکلم بزرگی است که بعد از او متکلمی به بزرگی او نیامده است و به‌طور کلی همه جزء شارحان او حساب می‌شوند.

فیلسوف بزرگی است که حداقل فلسفه ابن سینا که تنها فلسفه اسلامی در آن عصر و زمان بوده، در جهان اسلام و عالم تشیع حفظ کرده. عارف بزرگی است. همین دو سه اثری که از ایشان باقی مانده که کوچک هم نیست، نشان‌دهنده این است که شخصیت بسیار بزرگ و مسلطی در مسایل عرفانی است. کتاب‌هایی مانند آغاز و انجام که بسیار کوچک است یا کتاب اوصاف الاشراف، نشان‌دهنده این است که عارف بزرگی است.

طبعاً کسی که عارف است و فیلسوف و متکلم، فقیه و مفسر بزرگ هم هست. بنابراین از این زمان تفکر شیعه و کلام شیعه تغییر پیدا کرده و شیعه دیگر از این زمان به بعد نظرات دیگری به‌جای حدوث را مد نظر قرار داده و وقتی به قرن دهم رسیده، کتاب‌های فلسفی مانند اسفار و مشابه آن که الان می‌خوانیم، الهیات بالمعنی الاخص آن‌ها همین کلام شیعه است، لکن کلام عقلی. البته نقل در آن وجود دارد، ولی نقل هم بر اساس مبانی عقلی تفسیر می‌شود.

صوت