11 /10 /93

قلمرو حجیت عقل نزد علمای و فقهای شیعه (ادامه)

نظریه سوم که طرفداران بیشتری دارد: حجیت عقل نه منتفی است و نه آزاد و مطلق؛ بلکه مشروط است

از این دیدگاه، هرگاه در حکمی بین عقلا اختلاف نبود یا اندک بود، عقل حجت است. اگر اختلاف بسیار بود، نشان از این است که به واقع دست نیافتند

بر اساس این دیدگاه در صورت وجود اختلاف بین عقلا، باید به عقل کامل که عقل انبیا و اولیاست، رجوع کرد

تغییر و تحول علوم بشر در گذر تاریخ

نظریات مطرح شده در این دیدگاه:

1ـ سیدمرتضی علم الهدی: اولاً احکام شرعی تابع مصالح و مفاسد است؛ اما دست‌یابی به تفاصیل مصالح و مفاسد توسط عقل امکان‌پذیر نیست.

آیا احکام شریعت تابع مصالح و مفاسد واقعی و نفس الامری است؟

مصالح و مفاسد بسیاری از احکام شرعی به‌ویژه عبادیات، جعلی است؛ نه نفس الامری

بین «مصالح» و «دستورات دینی» نسبت ضرورت بالقیاس است

2ـ برخی از علمای معاصر: عقل عاملی است که مناطات احکام را در مواردی کشف می‌کند، در مواردی به ملاک‌های احکام پی می‌برد و علل احکام را کشف می‌کند، بخاطر اینکه احکام تابع مصالح و مفاسد نفس الامری است و این مصالح و مفاسد نیز (در حوزه اجتماعیات) غالباً در دسترس ادراک بشر هست یعنی عقل بشر می‌تواند خودش قانون اسلام را کشف کند نه از طریق نقل و کتاب و سنت

اگر خدای متعال هم نفرموده بود، بازهم عقل حجت بود

3ـ شیخ انصاری: 1ـ حجیت قطع ذاتی است. 2ـ با توجه به حجیت ذاتی قطع اگر در احکام شرعی قطع وجود داشته باشد، احکام عقلی شرعی معتبر است. یعنی اگر عقل فهمید که چیزی وظیفه ماست یا حرام است، حکم الهی و شرعی است. 3ـ عقل را نمی‌توانیم محدود کنیم که فقط عقل ضروری یا عقل مشهوری یا عقل سلیم و مانند آن مقبول است. 4ـ عقل را در این حوزه‌ها نباید وارد کرد، چون ما اطمینان به قطع عقل نداریم، هرچند همین قطع هم حجت است. 5ـ معیار برای محدود کردن عقل در یافتن ملاک احکام، ‌غوطه‌ور نبودن است. یعنی نباید در استدلال‌های عقلی افراط کنیم و فکر کنیم که همه ملاک‌ها را می‌توانیم کشف کنیم. به تعبیر دیگر، نباید عقل‌گرایی به عدم تعبد بیانجامد.

اشاره‌ای به داوری درباره علمای گذشته

نباید انسان‌های عصر خود و آینده را دست‌کم بیانگاریم

بررسی دیدگاه شیخ انصاری (1ـ اختلاف امری طبیعی است. 2ـ لازمه این نظریه انسداد باب علم و بی‌اعتباری تمامی علوم بشری است 3ـ اگر عقل حجت باشد، خطاهای روشمند عقلی هم حجت است.)

نفی اعتبار عقل، به نفی مطلق علم می‌انجامد

صوت

فیلم (قسمت اول)

فیلم (قسمت دوم)

فیلم (قسمت سوم)

فیلم (قسمت چهارم)

فیلم (قسمت پنجم)

فیلم (قسمت ششم)