دنيا چيست؟

اگر ميدان‌هاي مسابقه‌ی انسان را دنيا و عقبي و مولي بدانيم، عقل نه دنيوي است، كه بزرگ‌تر و شريف‌تر از آن است كه در خدمت اسب و قاطر باشد و نه مولوي است، كه كوچكتر از آن است كه بدان دست يابد، بلكه مربوط به آخرت است.

منظور از دنيا اولاً، جهان طبيعت نيست كه جهان طبيعت به عنوان عطاي الهي و جلوه اسماء و صفات خدا، ارزش ذاتي دارد، ولي از آن‌جا كه فهم اين ارزش ذاتي اندكي مشكل است، غالباً آن را به عنوان ابزار عبوديّت و يا مقدمه آخرت مي‌شناسيم و به همين خاطر، به عنوان مزرعه‌ی آخرت معرفي شده است. دنيا به معني طبيعت، جلوه‌اي از اسماء مقدس الهي است، همان‌گونه كه آخرت جلوه‌اي از آن است، اگرچه در حدّ و اندازه با هم متفاوتند.

ثانياً، مقصود از دنيا، شهوت و غضب هم نيست كه اين قوا به اصطلاح علماي اخلاق شريفند و سبب رشد و تعالي انسان نيز هستند. منظور از دنيا هر چيزي است، خواه شهوت و غضب باشد، خواه طاعت و عبادت، كه حجاب ظلماني ميان انسان و خدا باشد؛ هر چيزي كه بندا را از خدا غافل سازد، خواه آن چيزي به ظاهر مربوط به طبيعت باشد و خواه مربوط به آخرت. آن‌چه تو را به ياد حق اندازد، دنيا نيست و آن‌چه تو را از ياد حق غافل سازد، آخرت نيست. مصاديق آن چندان مربوط به بحث نيست.

دنيا به معناي غضب و شهوت و هر آن‌چه سبب اشتغال آدمي به غير حق باشد، قلمرو غرايز و اوهام و تخيّلات است. عقل بزرگ‌تر و شريف‌تر از آن است كه بدان اشتغال ورزد. در حديث شريف اميرمؤمنان (علیه السلام) نيز گويي اين امر پيش‌فرض و مورد پذيرش است، از اين‌رو هيچ اشاره به آن نمي‌شود. نكته مهم در اين حديث شريف اين است كه عقل براي دست‌يابي به عبوديّت است نه كشف راز ربوبيّت، اما ارتباط و تأثير عقل با تأمين غرايز و شهوات كه سبب روگرداني از حضرت حق جلّ و علا باشد، اصلاً مورد بحث نيست، چون عقل ذاتاً به اين معني دنيايي نيست، امري ‌آن‌جايي است. با اين توضيح، به شرح اجزاء خرد و انديشه مي‌پردازيم.