سكوت و سنجيده‌گويي

سكوت براي همه به‌ويژه مؤمن، سفارش شده است و فرموده‌اند كه مجالس مؤمنان بايد همانند مجالس اهل بهشت باشد؛ همان‌گونه كه در بهشت، سخن لغو و بيهوده و آلوده به گناه گفته نمي‌شود، مجالس مؤمنان نيز بايد اين‌گونه باشد. اهل بهشت به‌گونه‌اي هستند كه خداي متعال درباره‌ی آنان فرمود: لايَسمَعونَ فيها لَغواً و لا تَأثيماً إلاّ قيلاً سلاماً سَلاماً؛^[14] آنان لغو و بيهوده و ناروا نمي‌شنوند، تنها چيزي كه مي‌شنوند گفتاري است به‌غايت آرام‌بخش.

اميرمؤمنان در وصيت به امام حسن (صلوات الله عليهما) فرمودند: دَعِ القولَ فيما لاتَعرِفُ و الخطابَ فيما لاتُكَلَّفُ؛^[15]آن‌چه نمي‌داني رها كن و بر زبان نياور و به سخني كه گفتنش بر تو تكليف نيست مپرداز.

در هر سخني نخست بايد انديشيد، اگر گفتن آن روا باشد و سبب رسيدن به سودي روا يا پرهيز از زياني ناروا باشد، گفتن آن پسنديده است؛ در غير اين صورت، ترك آن يا واجب است و يا پسنديده.

اميرمؤمنان (صلوات الله عليه) فرمودند: المرءُ مَخبوءٌ تحتَ لسانِه، فَزِنْ كلامَك و أعرِضْهُ علي العقل و المعرفة فإن كانَ لله و في الله فَتَكَلَّم به و إن كانَ غيرَ ذلك فالسّكوتُ خيرٌ منه؛^[16]شخصيت انسان زير زبانش نهفته است، از اين‌رو آن را نبايد آشكار كرد. پيوسته سخنانت را با عقل و معرفت سنجش نما، اگر پسنديده بود و به قصد پسنديده گفته مي‌شود و براي خدا و در راه رسيدن به اوست، بگو و اگر چنين نبود، سكوت از آن پسنديده‌تر است.

اگر خواهي سخن درست گويي، سكوت كن تا توان و فرصت انديشه بيابي كه سكوت راه‌نماي انديشه است و انديشه نشان خردمندي. چنان‌كه امام كاظم (صلوات ا‎لله عليه) فرمودند:

دليلُ العاقلِ التفكّرُ و دليلُ التفكّرِ الصّمتُ؛^[17] راهنماي خردمند، فكر و انديشه است و راهنماي فكر، سكوت است و يا سكوت نشان تفكر و تفكر نشان خردمند است.

آخرين نكته اين است كه پرگويي هم بر خرد آدمي تأثير ناپسند دارد و هم بر انديشه او؛ هم بر ايمان و هم بر عمل، بلكه بر اساس روايات، تأثير منفي آن همه‌جانبه است. حديثي قدسي را به عنوان پايان‌بخش اين بحث يادآوري مي‌كنيم:

خداي فرمود: يابنَ آدم! إذا وَجدتَ قِساوةً في قَلبك و سُقماً في جِسمِك و نَقيصَةً في مالِكَ و حَزيمَةً في رِزقِكَ فَاعلَم أنّك تَكَلَّمتَ فيما لايَعنيك؛^[18]اي فرزند آدم! هرگاه سختي در دل خويش، بيماري در بدن، كاستي در ثروت و روگرداني در روزي خويش يافتي، بدان كه سخن بيهوده گفته‌اي.

• قبلی
• بعدی