پرسش (217):
سلام عليکم و رحمة الله
مراد از اين عبارتِ دعا که به خداي متعال مي فرمايد «انت خليفة محمد» يا اينکه مي‌فرمايد «انت خليفة النبيين» چيست؟ آيا اين دو خلافت با يکديگر تفاوت هم دارند؟
با تشکر از الطاف بي نهايت شما

پاسخ:
سلام عليکم و رحمة الله و برکاته
از آنجا که انسان کامل، اسم اعظم خداي متعال و جامع اسماي حسناي او و مَثَل اوست و نيز هدف غايي از آفرينش عالم هستي است، آيينه‌ي تمام‌نماي خداي متعال نيز هست؛ به‌گونه‌اي که خداي متعال با مشاهده‌ي انسان کامل ختمي و از طريق او، به مشاهده‌ي اسماء و صفات خود مي‌پردازد و انسان کامل با مشاهده‌ي خداي متعال و از طريق او، به مشاهده خود مي‌پردازد، و نيز به حکم اين‌که عنوان مؤمن، در کامل‌ترين مرتبه‌ي ممکن، هم وصف انسان کامل است و هم وصف خداي متعال و به همين سبب و به مضمون حديث شريف «المؤمن مرآة المؤمن»، هر کدام آينه‌ي تمام‌نماي ديگري است.
خداي متعال، به حکم «هو الله الذي لا اله الا هو الملک القدوس السلام المؤمن المهيمن»، (حشر، 23) در اعلي درجه‌ي وجودْ مؤمن است و انسان کامل نيز به حکم «يا ايها الذين آمنوا»، همين‌گونه است، پس هر کدام از آن‌دو براي هم آينه‌ي تمام‌نما هستند و چون يکي از ويژگي‌هاي نمايش تام کمالات ذاتي بلکه عرضي، استخلاف است، هر کدام خليفه‌ي ديگري هستند.
همچنين، به حکم «لايزال يتقرب اليّ العبد حتي أکون سمعه و بصره»، در مرتبه‌ي قرب نوافل، خداي متعال، سمع و بصر عبد است و در مرتبه قرب فرايض، عبد، سمع و بصر خداي متعال است؛ از آن جهت که خداي متعال سمع و بصر عبد است که عبد با او مي‌بيند و با او مي‌شنود، او خليفه‌ي عبد است و از آن جهت که عبد، سمع و بصر خداي متعال است که خداي متعال با مي‌بيند و با او مي‌شنود، عبد، خليفه‌ي خداي متعال است.