16 /10 /93

دیدگاه‌های مختلف در نسبت عقل و نقل

1ـ برخی (اخباریان شیعه و اکثر اهل سنت) گفته‌اند عقل مفتاح شریعت و دین است و نقش عقل این است که خود را بر سفره وحی بنشاند و از اینجا به بعد عقل هیچ نقش اساسی ندارد و نقش آن ابزاری است

دیدگاه ایمان‌گرایان در مغرب زمین درباره عقل (دیدگاه افراطی است و هرچه چیزی خردناپذیرتر و خردستیزتر باشد، به ایمان نزدیک‌تر است)

دیدگاه اشاعره و اهل حدیث

2ـ نظریه دیگر این است که علاوه بر مفتاح بودن، مصباح نیز هست. علاوه بر گشودن باب شریعت، زوایای پوشیده و پنهان آن را نیز آشکار می‌کند

در هر دو نظریه فوق، دین فقط به عنوان ابزار مطرح است؛ و نقش مستقل ندارد

3ـ علاوه بر مفتاح و مصباح بودن، معیار نیز هست.

معیار بودن عقل متوقف بر این است که منبع دین نیز باشد؛ به تعبیر دیگر، دین دو بخش دارد: نقلی و عقلی

قطع نظر از نقل و وحی، عقل چیزهایی را درک می‌کند مانند این‌که خدا دست و رفت و آمد ندارد

فلسفه علم اَشراف است؛ کسانی که از توان‌مندی بیشتر و استعداد و نبوغ ویژه برخوردارند

شیعیان در قرن چهارم مانند اهل سنت می‌گفتند که پیامبران عصمت عام ندارد و فقط در سه مرتبه «اخذ و دریافت»، «حفظ و صیانت» و «بیان و ابلاغ» وحی عصمت دارند

خواجه طوسی، کلام شیعه و نیز اهل سنت را متحول کرده

علامه طباطبایی: رابطه عقل و دین ترابط است؛ یعنی دو طرفه است؛ یعنی از یک‌سو عقل مفتاح، مصباح و معیار دین است و از دیگر سو، نقل نور، هدایت و امداد کننده‌ی رساننده به مقصد برای عقل است

انواع گزاره‌های دینی: خردپذیر، خردگریز و خردستیز (با منطق متعارف سازگاری ندارد)

منطق از لوازم خرد بشری است

علم منطقی که ما می‌شناسیم، منطق علوم متعارف است

در دین (وحی و سنت) امر خردستیز وجود ندارد؛ ممکن است با عقل ما ستیز داشته باشد

مؤمنان ممتحَن القلب، عقل پخته دارند و تالی تلو انبیا و اولیا هستند.

آن‌که ادعای نهایت عقل کند، نهایت جهالت را دارد

خلاصه نظر علامه: عقل

1ـ به هدایت الهی نیاز دارد.

2ـ علاوه بر این باید در حوزه‌هایی نور و روشنایی به او عطا شود.

3ـ عقل آن به آن نیازمند به امداد از سوی صاحب دین است که او را به مقصد نهایی نزدیک و با آن متحد کند. (ایصال عقل برای وصول به غایۀ الغایات؛ ممدّ الهمم)

انسان باید با سرعت و دقت ولایت حرکت کند تا به مقصد برسد

راه وصول به فتح قریب، پرداختن به نفس خویش است.

نفس انسان نسخه مفصلِ در عین اجمال عالم آفرینش است

اخلاق انبیا از نگاه علامه طباطبایی

نتیجه دیدگاه مرحوم علامه: وحیِ قطعی با عقل تعارض ندارد

تعالیم هیچ یک از انبیا با سایر انبیا هیچ‌گونه تعارضی با هم ندارد 

صوت

فیلم (قسمت اول)

فیلم (قسمت دوم)

فیلم (قسمت سوم)

فیلم (قسمت چهارم)

فیلم (قسمت پنجم)

فیلم (قسمت ششم)