آزمون دوستي

امام صادق (علیه السلام) فرمودند: إذا وَدَدتَ أحداً فَجَرِبّه حتّي تَعلَمَ كَم لَه مِن حُرمَة الله و الحَياء مِنه، فَإن كانَ عارفاً بِحُرمَةِ الله و الحَياء مِنه، فَاصحِبهُ و إلاّ فَسَرِّحْهُ فَإنّك لَستَ أكرمَ عليه مِن الله؛^[35]هرگاه خواستي كسي را به دوستي برگزيني، او را بيازماي كه چه اندازه حرمت‌نگهدار خداست و چه اندازه از خدا شرم دارد؛ اگر به حرمت و شرم الهي آگاه بود، با او همنشين باش، در غير اين صورت او را رها كن، زيرا تو براي او مهم‌تر از خدا نيستي. كسي كه بتواند با خداي خود بي‌وفايي كند، بي‌حرمتي كند، بي‌ادبي روا دارد، در مورد ديگران نيز مي‌تواند چنين كند.

امام صادق (علیه السلام) فرمودند: اِختَبِروا شيعَتي بِخِصلَتَين، فَإن كانَتا فيهم، فهُم شيعَتي: مُحافَظَتُهم علي أوقاتِ الصّلاة و مُواساتُهُم مَع إخوانِهم المؤمنين بالمال و إن لم‌تَكونا فيهم فَاغرِب ثُمّ اغرِب ثُمّ اغرب؛^[36] شيعيان مرا با دو ويژگي بيازماييد، اگر آن دو ويژگي در آن‌ها بود، شيعه منند: يكي وقت‌شناسي در نماز و نماز به وقت خواندن و ديگري، توجه مالي به ساير مؤمنان. اگر اين دو ويژگي در آنان نبود، از آنان دوري گزين، باز هم دوري گزين، باز هم دوري گزين.

در حديث شريف دو نكته مورد توجه قرار گرفته است: يكم، اين‌كه كسي كه وظايف خود را نسبت به خداي خود انجام نمي‌دهد و خلاف خواست و فرمان او رفتار مي‌كند، شايستگي دوستي ندارد، به همان دليل كه در روايت قبلي گفته شد و دوم، اين‌كه يكي از علل دوستي، رفع نياز به وسيله دوستان و كمك به يكديگر در سختي‌ها و مشكلات است. اگر دوست در رفع مشكلات مالي به دوست كمك نكند، نام آن را هرچه مي‌خواهيد بگذاريد غير از نام دوست. اگر دوستي است، دوستي بي‌خاصيت يا كم‌خاصيت است.

13ـ ويژگي ديگر دوست اين است كه همنشيني با او اسباب زحمت و مشقّت نباشد. چنان ساده و بي‌آلايش باشد كه هيچ‌گونه هزينه، سختي و عادت و ادبي كه سبب زحمت و مشقت باشد بر دوست خود تحميل نكند. چنين نباشد كه اگر به منزل دوست خود آيد، آن بيچاره مجبور باشد از روزها يا ساعت‌ها پيش در تهيه و تدارك مهماني باشد كه اين بدترين وضعيت دوستي است.

اميرمؤمنان (علیه السلام) فرمودند: شَرُّ الاِخوان مَن تُكَلِّفَ له؛^[37]بدترين دوستان كساني هستند كه ديگران به خاطر آن‌ها به زحمت افتند.

گويند: شخصي اميرمؤمنان (علیه السلام) را به ميهماني دعوت كرد، آن حضرت فرمود: أجَبتُكَ علي أن تَضمِنَ لي ثلاثةَ خَصالٍ … أن لاتَدخُلَ علَيَّ شيئاً من خارجٍ و لاتَدَّخِرَ عنّي شيئاً في البيت و لاتَجحُفَ بالعيال؛^[38] دعوت تو را به سه شرط مي‌پذيرم؛ نخست آن‌كه چيزي از بيرون براي من فراهم نسازي (به آن‌چه در منزل داري بسنده كني)، دوم، آن‌چه در منزل داري را از من دريغ نورزي و سوم اين‌كه خانواده‌ات (به‌ويژه همسرت) به زحمت نيفتد.

زحمت‌ها و تكلّف‌هاي زايد و بي‌مورد سبب دوري دوستان و خويشاوندان از يكديگر مي‌شود و رفت و آمد‌ها كه آن همه آثار مثبت دارد، (كه بدان اشاره كرديم) كاهش مي‌يابد.