گفتارهای ماه مبارک رمضان 1436 ـ جلسه بیست و یکم ـ 25/ 4/ 94 ـ شب سی‌ام ماه رمضان

شرح اصول کافی (21)

نبی و عقل بر همه انسان‌ها حجتند

[ادامه حدیث 22] عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى الْعِبَادِ النَّبِيُّ وَ الْحُجَّةُ فِيمَا بَيْنَ الْعِبَادِ وَ بَيْنَ اللَّهِ الْعَقْلُ.

به نظر برخی از محققین انسان‌ها دو دسته هستند: اهل بصیرت و اهل بصر. عقل، حجت اهل بصیرت و پیامبران، حجت اهل بصر و ظاهر (کسانی که ایمانشان با حس شروع می‌شود و در حس متوقف می‌ماند) هستند

از نظر ایشان، عقلی برای اهل بصیرت حجت است که مقتبس از مشکات نبوت و مستنیر به نور کتاب و سنت باشد که با عقل تجربی و ریاضی متفاوت است ولی با عقل فلسفی و عرفانی اشتراکاتی دارد

نمونه‌هایی از اشتراکات عقل منور با عقل فلسفی و عرفانی از دیدگاه محققین مذکور

نقد و بررسی دیدگاه مذکور

سخن درست‌تر آن است که عقل دارای درجات مختلف و برای همه انسان‌ها حجت است

همچنان‌که عقل دارای درجات مختلف است، انسان‌ها نیز دارای درجات مختلفند؛ هر درجه‌ای از عقل حجت است بر درجه‌ای از انسان‌ها

نبوت و تعالیم آن نیز دارای مراتب و درجات مختلف است

یکی از ویژگی‌های انبیا، ذومراتب بودن تعالیم آن‌ها و ارتباط برقرار کردن و انتقال تعالیم به همه مراتب خلق به بهترین شکل است

اشاره به: وَ يَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُم‏ (توبه، 61)

اهل بصیرت در ایمان به انبیا نیاز به معجزات حسی ندارند، معجزات آن‌ها معنوی، عقلی، کلامی و مانند آن است

حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى الْعِبَادِ النَّبِيُّ، یعنی پیامبران عذر انسان‌ها را از آن‌ها می‌ستانند و تکلیف را بر آن‌ها تمام می‌کنند

عقلا و کسانی که به عقلا و نیز پیامبران دسترسی دارند، عذر ندارند

بنابراین معنای «الحُجَّةُ فِيمَا بَيْنَ الْعِبَادِ وَ بَيْنَ اللَّهِ الْعَقْلُ» این است که عقل حجت خدا برای شناسایی پیامبر خدا است و پیامبر خدا نیز حجت برای شناسایی تکالیف است

البته این به این معنا نیست که اگر کسی دسترسی به پیامبر پیدا نکرد، نتواند تکالیفش را تشخیص دهد؛ حداقل در غیر از عبادات به معنای خاص می‌تواند تکلیف را تشخیص دهد مانند شناسایی قبح ظلم

به طور کلی تکالیف انسان به دو دسته تقسیم می‌شود:

1ـ تکالیف پیش از دستیابی به نبی یا قطع نظر از نبی که خود به دو دسته تقسیم می‌شود: 1ـ آنچه مربوط به حوزه اعتقاد است مانند شناخت خدا، پیامبر، امام و مانند آن 2ـ تکالیف فردی و اجتماعی

2ـ تکالیفی که بعد از دستیابی به نبی استقرار پیدا می‌کند: شامل: 1ـ تعبدیات: مجموعه افعالی که صحت آن متوقف بر قصد قربت است. 2ـ غیر تعبدیات (معاملات) که بر دو دسته امضائیات و تأسیسیات تقسیم می‌شود.

در تعبدیات عقل هیچ‌گونه دخالت و ورودی ندارد

در امضائیات، پیامبر مؤید آنچه عقل فهمیده است

تأسیسیات عبارت است از آنچه عقول پیش از پیامبر مصالح و مفاسد آن را ادراک نمی‌کند که بر دو دسته است. 1ـ پس از پیامبر عقل مصالح و مفاسد آن را درک می‌کند و 2ـ پس از پیامبر نیز عقل مصالح و مفاسد آن را درک نمی‌کند

در تعبدیات و تأسیسیات نوع دوم حجت خدا بر همه خلق فقط پیامبران هستند

صوت

فیلم قسمت اول (دریافت)

فیلم قسمت دوم (دریافت)

فیلم قسمت سوم (دریافت)

فیلم قسمت چهارم (دریافت)

فیلم قسمت پنجم (دریافت)

جلسه بیست و دوم ـ 25/ 9/ 94 

شرح اصول کافی (22)

[حدیث 23] قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله و سلامه علیه دِعَامَةُ الْإِنْسَانِ الْعَقْلُ وَ الْعَقْلُ مِنْهُ الْفِطْنَةُ وَ الْفَهْمُ وَ الْحِفْظُ وَ الْعِلْمُ وَ بِالْعَقْلِ يَكْمُلُ وَ هُوَ دَلِيلُهُ وَ مُبْصِرُهُ وَ مِفْتَاحُ أَمْرِهِ فَإِذَا كَانَ تَأْيِيدُ عَقْلِهِ مِنَ النُّورِ كَانَ عَالِماً حَافِظاً ذَاكِراً فَطِناً فَهِماً فَعَلِمَ بِذَلِكَ كَيْفَ وَ لِمَ وَ حَيْثُ وَ عَرَفَ مَنْ نَصَحَهُ وَ مَنْ غَشَّهُ فَإِذَا عَرَفَ ذَلِكَ عَرَفَ مَجْرَاهُ وَ مَوْصُولَهُ وَ مَفْصُولَهُ وَ أَخْلَصَ الْوَحْدَانِيَّةَ لِلَّهِ وَ الْإِقْرَارَ بِالطَّاعَةِ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِكَ كَانَ مُسْتَدْرِكاً لِمَا فَاتَ وَ وَارِداً عَلَى مَا هُوَ آتٍ يَعْرِفُ مَا هُوَ فِيهِ وَ لِأَيِّ شَيْ‏ءٍ هُوَ هَاهُنَا وَ مِنْ أَيْنَ يَأْتِيهِ وَ إِلَى مَا هُوَ صَائِرٌ وَ ذَلِكَ كُلُّهُ مِنْ تَأْيِيدِ الْعَقْلِ.

انسانیت، هویت و حقیقت انسان، مربوط به عقل اوست

ستون وجود انسان، عقل او و سقف آن، صفات، کمالات و ملکات پسندیده است

تمام شناسایی‌ها به واسطه عقل انجام می‌شود

خودشناسی و خداشناسی به واسطه عقل است

شناسایی و ادای حقوق پدران و مادران، آباء و اجداد، عقول طولی و عرضی، انبیا و اولیاء و کسانی که در تربیت ما نقش دارند، به وسیله عقل انجام می‌شود

اشاره‌ای به معنای حدیث: انما الآباء ثلاثۀ: اب یولدک، اب یزوجک و اب یعلمک؛ پدران و مادران شامل چه کسانی می‌شود؟

ذوی الحقوق ما چه کسانی هستند؟ کل عالم

شناسایی غایات و ملازمات آن نیز به‌وسیله عقل انجام می‌شود

شناسایی همه جانبه تمام آنچه که وجود انسان بر آن‌ها متوقف است در گذشته، و نیز تمام آنچه که کمالات انسان بر آن متوقف است در گذشته و آینده به وسیله عقل انجام می‌شود

انسان‌های دین‌دار به دو دسته تقسیم می‌شود: 1ـ اهل توقف 2ـ اهل سیر، حرکت، تغییر و انقلاب وجودی

ویژگی‌های اهل توقف: کسانی که در عالم طبیعت و صور مانده‌اند؛ راه عالم معنا و ملکوت بروی آن‌ها باز نشده است و همّ آن‌ها دنیا و صورت‌هاست؛ اکثریت قریب به اتفاق انسان‌ها این‌گونه هستند

اهل توقف، در لذایذ با فروتر از خود اشتراک دارند

اعلی درجه لذت؛ مربوط به خدای متعال است

اشتراک در لذت مافوق، متوقف بر عبور از ادراک صور است

اهل وقوف اهل معاملات بدنی هستند؛ نه معاملات عقلی و فراتر از آن

ویژگی‌های اهل سیر: ورود به عالم مافوق و بهره بردن از لذت‌های آن و همنشینی با اهل آن

عالم طبیعت فقط گهواره است

اهل سیر دو دسته اند: 1ـ سیار ( با قدم شرع و عقل بر جاده آخرت و تقرب به خدای متعال حرکت می‌کند) 2ـ طیار (ابزار سفر آن‌ها عرفان و عشق است)

بعد از عشق مرتبه‌ای وجود ندارد؛ هرکه به هرجا می‌رسد به‌وسیله محبت می‌رسد

عشق حقیقی و مجازی و مصادیق آن

ویژگی‌های عقل نورانی

رفتار دوستانه فرزندان با پدر و مادر (یعنی معامله طرفینی) توهین به پدر و مادر است

محبت پدر و مادر به فرزند از مصادیق عشق است

[حدیث 24] عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: الْعَقْلُ دَلِيلُ الْمُؤْمِنِ.

معنای این حدیث این است که مؤمن استعداد و قابلیت دریافت راهنمایی‌ها و به‌کار بستن راهنمایی‌های عقل را بیشتر دارد

آنچه که سبب تقرب انسان به خدای متعال و ارتقا به عالم قدس می‌شود، تنها بصیرت عقلی است

صوت

فیلم قسمت اول (دریافت)

فیلم قسمت دوم (دریافت)

فیلم قسمت سوم (دریافت)

فیلم قسمت چهارم (دریافت)

فیلم قسمت پنجم (دریافت)

فیلم قسمت ششم (دریافت)